Kristian Mi Ropuite Hringnun: The Cambridge Seven



                                                                                               
The Cambridge Seven
Standing(L-R):C.T. Studd, M. Beauchamp, S.P. Smith,
Sitting(L-R):A.T. Polhill-Turner, D.E. Hoste, C.H. Polhill-Turner, W.W. Cassels

                Tlangval, vanglai nun hmang mektu, khawvelin “The Cambridge Seven(Cambridge tlangval pasarih) tia a hriat takte hi English tlangvalte an ni a. Mahse heng tlangval pasarihte Pathianin nasa taka a hman dan chanchin lo intanna chu China-ah daih a ni thung. China Inland Mission, Protestant Mission zinga China ram chhungrila luh phalsak hmasak ber(Heng hunlai hian ramdang mi hrim hrim chu China ramchhung ril zawkah chuan phalna la hmasa lova an kal phal a ni lo) hnuaia Missionary Doctor pakhat Dr.Harold Schofield-a, Oxford khuaa doctor thiam tak mai, kum 29 a niha missionary atana inpe-a Pathianin China-a a tirh chu heng Cambridge Seven te chanchin lo intanna pawimawh tak a ni.Dr.Schofield-a thawhna, China Inland Mission hi Pathian mi hman leh rawngbawltu lar, Hudson Taylora’n kum 1866-a a din a ni nghe nghe.

                Heng hunlaia China ramchhung ril zawka Missionary hna thawh chu thil phurawm tak a ni lo chiang mai. Communist thlipui tleh vung lai a nih avangin China mipuite chu an rethei em em a, ran zun leh ek leh mihring bal tak takin China rampum chu a khat emaw tih mai tur a ni. Hri a leng nasa em em a, a bikin mi retheiten an tuar nasa lehzual a.Dr.Schofield-a ngei pawh chu a hnathawhna hmuna a kai, Typhoid natna avangin a boral zui ta nghe nghe a ni. Chutiang dinhmun chu a nih avangin English mi tam zawk, missionary-a kal duh tak takte pawhin China Mission-a kal chu an chak lem lova, Hudson Taylor-a din China Inland Mission leh chumi hnuaia China-a Missionary kalte chuan hriat an la hlawh lo lehzual a. A kal duh leh kal chhunte pawh thiamna lama sang lem lo leh mite hriat hlawh lo deuh hlir an ni reng a ni. Chung hunlai chuan University-a lehkhathiam zirlaite zingah chuan ram danga missionary-a kal duh an awm ngai meuh lova, chu achhapah zirlai lehkhathiam zingah Lal Isua leh rawngbawlna ngaihsak lem lo chu a tam zawk an ni. Pathian kohna chhanga Missionary tura inpe tam zawkte pawhin Dr.David Livingstone-a leh William Carey ten kawng an lo sahkuak sa na ram, Africa leh India rama Missionary-a kal chu an tinzawn deuh vek bawk a, tumahin China ram lam reng an ngaihtuah lo. A chenna hmun, China rama Shansi Province dinhmun ngaihtuah chuan Dr.Schofield-a tan pawh a beidawnthlakin rawngbawl a har ngei mai. Chulai ram bung, a enkawl bik huamchhunga mipui maktaduai kua, Krista la hre hauh lote Pathian hnena hruai tura beitu missionary 5/6 lek an awm chu thuhran, anmahni tawngtaisaka chhawmdawltu tur ber Kohhran lah England rama Kohhran nung leh chak awm mumal loh lai a lo ni nen, mi tam tak tan chuan beidawnga haw leh mai loh chu duhthlan tur a vang viau ta ve ang.Mahse, Dr.Schofield-a erawh chutiang mi a ni ve lo. Tawngtai mi a ni a, nitin zantin chawnghei leh tawngtaiin Pathian a auva, Pathian hnenah China rama kal tur Pathian kohna hria, a bik takin University zirlai, mithiam, China mite Bible zirtira Lal Isua ke bula hruai theitu tur dilin bang lovin Pathian a kar thin a. Chutiang khawpa thahnemngai chuan Pathian auvin kar mahse, a thihni thleng pawhin Dr.Schofield-a chuan a tawngtai chhanna chu a hmu lo.Mahse Lalpa chuan a tawngtaina chu a lo hre tehmeuh mai. Pathian chuan Missionary pakhat rinna leh tawngtaina chu a rawn chhang satliah mai a ni lova, chu tawngtaina tlawm tak avang chuan China ram pumpuia ringtute thlarau nun muhil tawh chu a rawn kaitho leh ta a ni.

                Kum 1873 a lo inherchhuak a. Hemi kum hian Evangelist lar, D.L.Moody leh a thawhpui, Ira Sankey te chuan Kumpinu awp thliarkar hrang hrangah chanchintha hrilh beihpui kum thum chhung atana an duanlawk hna chu an tan a. England rama an kal tirh chuan Moody-a te pahnih chuan bengkhawn an hlawh lem lo hle a. America ramah chaun Evangelist hriat hlawh tak ni tawh mahse Moody-a chu English ho chuan a aw phawi chu an hre fiah tha lutuk thei lova. Tin, Sankey pawh musician vantlang tak a ni satliah ve mai a. Mahse, an rawngbawlna chuan mi a hip tam telh telh a, a chang chuan an inkhawmna Biakin chhunga len loh changte an nei ve ta hial mai. Chung mipui lo kalkhawm te zinga pakhat chu naupang kum 13 mi, Stanley P.Smith-a a ni. Smith-a chu Kristian chhungkaw tha tak atanga seilian niin a pa chu London doctor lar berte zinga mi a ni a, Moody-a thusawi a ngaihthlak atang chuan Lalpa’n chu naupang thinlungah chuan thu sawiin Lal Isua, mi fel famkim, mi famkim lote tana Krosa a rawn thih thu a ngaihthlak chuan a nun a khawih hle mai. Kum hnih a lo vei leh hnu, Repton School, England-a school tha pawl taka a kal lai chuan Smith-a chuan a thianpa Granville Waldegrave-a’n a din, tawngtai leh Bible zirhona nei thin group pakhat a zawm ve a. Mahse, naupang kum 15, thisen lum rual leh thaza rual lek tan chuan thlarau nun tak tak hriatthiam a lo har deuhte pawh a ni ang, amaha ‘nung’ awm thin pawh chu tlem tlemin a lo bo ve ta hret hret zel a.

                Kum 1879-ah Smith-a chuan School chhuahsanin Cambridge University-ah a inziak lut ve ta a. Hetah hian thiantha leh Kristian tha tak ni bawk, Montague Beauchamp nen an inkawp thin a. Beauchamp-a chhungte hi Hudson Taylor-a China rama a rawngbawlna, China Inland Mission sum leh paia tanpui bertu te an ni nghe nghe a. Mahse Smith-a te thiandun chuan Pathian lam aiin lawng kara intihsiakna lam chu an tuipui fe zawk a.Chu chu an thianpa Granville-a chuan a veiin kum thum leh a chanve dawn chu a thiante pahnih tan chuan a dil ta tlauh tlauh mai a. Lalpa’n Granville-a tawngtaina chu chhangin Smith-a chuan Pathian a lo hmu ve ta a, Cambridge Seven member te zinga a hmasa ber atan Lalpa’n hriak a lo thih ta a ni.

                Smith-a thiantha tak pakhat chu William Hoste a ni a, chu chuan nau mipa Dixon Hoste a nei bawk a. Kristian chhungkua atanga seilian ni mahse Dixon-a chuan Pathian thu lam chu a ngaihsak tehchiam lo. Mahse kum 1882 Christmas chawlh hmanga an hawna D.L.Moody thusawi a ngaihthlak atang chuan Dixon E.Hoste-a nun chu thlakthlengin a lo awm ta a, a hnua Cambridge Seven tia hriatlar te zinga pakhat a lo ni dawn ta reng mai.Beauchamp-a chuan an University Cricket team member, thian hnai tak pakhat a nei a. Chupa chu cricket a thiam avanga lar ve hat tawh, Kynaston Studd a ni a. Studd hi chu a thian dangte ang lovin naupanlai atanga piangthar a ni thung. Cambridge Seven member dang leh chu William Cassels-a, University rowing(lawng kara intihsiakna) team-a Smith-a thianpa, mi ngawichawi leh zaidam, Kristian tha tak chu a ni leh a. Tin, midang leh chu Cecil Polhill Turner leh a nau Arthur Polhill Turner, Studd-a thianpa te, University chhunga D.L.Moody leh Ira Sankey te rawngbawlna atanga Pathian hnena an nun hlantute chu an ni. Chutiang chuan Pathian chuan remruatna fel tak neiin a mite, D.L Moody leh Ira Sankey te hmangin tlangval, thalai rual, an vanglai hmang mekte chu China ramthim su eng tura Krista sipai huaisen, “The Cambridge Seven” tia hriatzui takte ah a chherchhuak ta a ni.

                Heng tlangval rualte hian Lal Isua an lo neih hnu hian khawilai hmun pakhatah awmkhawmin an tawngtaiin an inpawlkhawm tlut tlut ngai lem hran lova, an piantharnaah chuan duhtawkin, mahni tha inti tak chung leh midang vei zuina nei lovin an awmzui satliah hek lo. Chutih ahnekin a remchan dan ang angin nun hahchawlhna Isua Krista an neih chu midangte hnena hrilhdarhin an hmanhlel zawk a. An University chhungah chuan tawngtai khawlte dinin an thian la piangthar ve lote tan thahnemngai takin an tawngtai thin a ni. Chutiang chuan an theih ang tawk tawkin University chhung leh pawnah rawngbawlna kawng hrang hrang, pawl ang leh mimal anga dapin an thawk thin a. Pathian chuan chung a pasalthate tan chuan a huhova ral an beihna tur leh  tirhchhuahna tur a lo ruahman fel sak diam a lo ni a. An zinga mi A.P.Turner-a chu China ram kal tura kohna dawng hmasa ber a ni. Dixon Hoste chuan rawn zuiin Hudson Taylor-a lehkhabu, “China’s spiritual needs and claims” a chhiar atangin China rama kal tura kohna a lo dawng ve leh a. Tin, Christian Union Kohhran, A.P Polhill Turner leh Beauchamp-a te lawina Kohhran chu hun rei tawh tak atanga Hudson Taylor-a China Inland Mission lo thlawp tawhtu te an ni a. Anni thiandun chuan an thianpa, Stanley Smith-a rilru chu hminin kum 1884-ah C.I.M hnuaia China rama Missionary-a kal an duh thu an thehlut ve ta a. Chu chuan an thianpa William Cassels-a, Africa rama Missionary-a kal tum tawh pawh chu a tumna hmasa thulhtirin nasa taka Pathian an rawn hnuah ani pawh chuan C.I.M hnuaia a thiante zinga China rama Missionary turin a inpe leh ta zawk a. Chung tlangval pathumte dilna chu pawmsak niin December, 1884-a China pan tura tihfel an ni ta a. Mahse, anmahni tirtu Pathian chuan a lo la duhtawk hauh lo mai.

                Chung hunlai chuan C.T.Studd chu engnge Pathianin ti tura a tih ber ngaihtuahin a lo buai hle mai a. Thlarau bote Krista hnena hruai chu a tihtur lrh a chak ber a ni tih a hria a. Amah ngeiin,”Khawvelin nawmchenna min hlui theih zawng zawng chu ka lo chen kim ve vek tawh a, khawvelin nuamtawlna a pai zawng zawng chu tem loh leh chin loh ka nei tawh bar lo. Mahse, chung zawng zawng chuan thlarau bo pakhat Isua hnena ka hruaia ka hlimna them pawh hi min pe zo lo,” a ti tawp mai. Mahse Studd-a chuan engtinnge, khawiah nge hma a lak ang a, a kal ang a hre tlat si lo.  Chutiang chu a dinhmun a nih laiin vawi khat chu kum 1884 November thlaah Studd-a chu a thianpa, Smith-a chuan C.I.M Headquarters-a John Mc Carthy, China ram atanga Missionary lo haw thusawi ngaithla turin a sawm ve a. Chuta Missionary thusawi, nitin zantina China ram mipui, tampui mitthi leh hri avanga Lal Isua rin chu sawiloh, a hming hriat pawh la hre ngailote, a sang tel an boral thu a ngaihthlak chuan Studd-a chu a khawih ta em em a. Chutah chuan China rama Missionary tura Pathian kohna chu a dawng a.Mahse, a nu hmeithai chu an ngaihtuah a, kalsan chi niin a hre si lo. Chu achhapah a u, rinna kawnga amah kaihruai ber thintu ngei pawhin kal lo tura a ngen avangin a rilru chu a buai hle mai a. Zan tam tak Pathian rawna a tawngtai hnuah he Bible chang,”Mihring hmelma chu ama chhungte ngei an ni(Mika 7:6)” thu hi Pathian chuan Studd-a chu a rawn pe ta a, chhuanlam tur reng a nei ta lo.

                Studd-a thutlukna chuan an thianpa Beauchamp-a ngei pawh chu a khawih hle mai a. A han inngaihtuah chiang a, a thiante Smith-a, Hoste-a leh A.P.Polhill-a te C.I.M a hmelhriattir a Missionary tura phur taka hma a lakpui laiin Beauchamp-a chuan China ram kal tumna reng reng a lo nei hauh lo tih a inhrechhuak ta a. Chuta tang chuan nasa taka Pathian rawnin ani pawh chu China rama Missionary turin a inpe ve ta nghe nghe a  ni.

                Mahse, an zinga kal ve tura Pathianin a ruat, C.P.Polhill-a chu chutih lai chuan sipaiah a la tang daih mai a. Mahse a hnathawhna hmunah pawh chuan Lalpa aw chuan a la umzui zel a. Tichuan kum 1885, January thlaah a hna chu bansanin Hudson Taylor-a hnenah China rama Missionary-a kal a duh thu a va thlen a, lawm taka pawm a lo ni ve ta a ni. Hudson Taylor-a ngei pawh chuan chung tlangval pasarihte pawh chu Lalpa’n a kohchhuahte an ni tih a ringhlel hauh lova. Tichuan, Kum 1885 February thla tira China ram pan turin thu an titlu ta a. China ram, rambuai leh ramthim, tampui mitthi leh hri avanga mi tam takin nitina nun an channa hmun, mi pangngai chu sawiloh, Pathian rawngbawltu Missionary tam takte pawhin kal ena an en ngailoh hmuna tlangval lehkhathiam rual, chutah pawh khawvel huapa zirna in lar, Cambridge University chhuak ngat mi, tlangval pasarihte chanchin chu a thang chak hle a. Chung tlangval pasarih- Stanley P.Smith, Dixon Hoste, William Cassels, Montague Beauchamp,C.P.Polhill Turner, A.P.Polhill Turner leh Charles Studd,  an hming lema mi thenkhatin “Cambridge Seven”(Cambridge tlangval pasarihte) tia an vuahte chu China ram kulh thim chhahpui luhchhuak hmasa tura Lalpa vohbikte an lo ni ta a ni.

                China rama an kal hma chuan Cambridge Seven te chuan England leh Scotland-a University Campus hrang hrangah rawngbawlna an nei chho ta a. An kalna apiangah Pathian hnathawh a lang a, China kal tura thutlukna an siamdan te leh an testimony an sawite chuan mi sang tam tak Pathian hnen a hruai thleng ta ruih ruih mai a ni. Thil mak deuh mai chu, an rawngbawlna zawng zawngah hian zantin thuchah ngai deuh hlir an sawi a, chutan Stanley Smith tih loh chu thusawi thiam a bar an la awm lo lehnghal a, mahse Pathianin a hmang miau mai si. An testimony te chu lehkhabu te(Booklet)-ah te an siam a, England lalnu, Queen of England kut hial a thleng a, Pathian chuan Cambridge tlangval pasarihte chu China rama an kal hma hauhin England Kohhran muthlu tawh kaithawh nana hmangin rampumah harhna a lo thleng ta hial mai.

                Chutianga rawngbawlna nung tak kar ruk chhung llai mai an neih hnu chuan Cambridge Seven te chuan March 18,1885-ah China ram lutin Shanghai lawng chawlhhmun an lo thleng ta a. William Cassels-a chuan thahnemngai takin kum sawm chuang lai mai thlarau bote Krista hnena hruai tumin tan a la a. Kum1895ah China hmarthlang area pumpui enkawlna hna a chungah C.I.M hotute chuan an nghat ta nghe nghe a. Kum 1925-a a boral thlengin thlarau bo sang tam tak Lalpa ke bulah a hruaithleng hman a ni.

                Stanley Smith-a chu China hmar lamah tirh a ni a. Amah thusawi thiam tak a lo nih piah lamah Pathianin finna a pe a, rei lote chhungin Chinese atwng a thiam thuai a, English tawng a nal tluk zetin Chinese tawngin thu a sawi thei ta mai a, Pathian pawhin a hmang hle. China-a a hun hman laiin harsatna nasa takte atwk thin mahse a rinna a nghing ngai lova, kum 1931, January 31 a van kohna a chhan thlengin thahnemngai takin Pathian thuhril hna a thawk a ni.

                C.T.Studd, Cambridge Seven memberte zinga hriat hlawh ber erawh chu kum 1894ah a taksa hrisel lohna avangin koh haw a ni a. Mahse Pathianin tidam lehin India ramah kum 6 chhung Missionary in a kal leh a, tin Britain leh America ah hun engemawchen rawng a bawl leh bawk a. Kum 1910 ah chuan a rawngbawl hun chhunga hna hautak ber, Africa rama rawngbawl tura Pathian kohna chu a chhang ta a. Retheihna leh hrehawmna nasa tak tuarin Africa hnam mawlho zingah chuan chanchintha hril hna beihpui chu a thlak ta a. A thihni thlengin beidawng hauh lovin chung hnam mawlte zingah chuan rawng a bawl a, Kum 1931-a Belgium Congo, Africa-a a boral chuan a Lalpa hnena a hruaithlen, African hnam mawlho sangkhat chuang lai mai chuan tap chungin an vuiliam a ni.

                A.P Polhill Turner chu Missionary tangkai tak a ni a. Kum 1888 ah Pastor atan nemngheh a niin China ram thingtlang khaw hrang hrangah rawngbawlin a vakkual thin a. Kum zabi 20na tir lama China sawrkarin ramdang mi China ramchhunga awmte hnawhchhuah tuma thupek a chhuah chuai chuai lai leh a dodal nasat lai ber hun pawhin China ram a chhuahsan ve lova, kum 1928-a a pension thlengin a thawk a, kum 1935ah England-ah a boral ta a ni.

                C.P. Polhill Turner chu China ram, Tibet nena an inrina bawr velah rawngbawlin a hmanhlel a. Kum 1892 tualchhung buainaah a nupui nen an nunna an chan thelh a. Chumi hnuah a taksa hrisellohna avanga chawlh lailawktir a ni a, a lo dam that leh deuh hnuah China ramah chuan a kir leh a. Mahse, kum 1900 ah damlo lehin England ramah koh hawn a nil eh a, China rama a let leh chu phalsak a nit a lova. Mahse, a rilru leh thinlung chu China-ah a la awm tlat si a, kum1938-a a thih hmain tum sarih lai mai hun engemaw chen chamin China ram chu a han tlawh leh nghe nghe  a ni.

                Montague Beauchamp-a chuan mel sang tam tak nisa leh khawlum hnuaia kalin China ram hmun hrang hrangah chanchintha hrilh hna a thawk a. An chenna hmunah a cheng a, hna thawhpui an ngaih leh a thawhpui a, an khawsak phung hniam takte chu a tih ngailoh ni mahse Pathian thu hrilh a duh avangin a khawsa ve mawp mawp a. William Cassels-a nen tangdunin China thingtlang khaw chengker tak takah te pathian thu an hril thin a. Kum 1900 ah rambuai avangin lakchhuah a ni a, mahse kum 1902 ah a kir leh a. England-ah kir lehin British sipaite zingah Chaplain hna te a thawk leh a. A fapain a din China rama chanchintha hriltu pawl pakhat chu zawmin kum 1935 ah Chinaah a kir leh a, chutah chuan kum1939 ah a thi ta a ni.

                Dixon Hoste chu Cambridge Seven te zinga damrei ber a ni a. Hoste-a hi tawngtai mi a ni a, kum 1903-ah Hudson Taylor-a chu thlakin China Inland Mission(C.I.M) Director hna a chelh tan a. Chu hna chu kum 30 chuang chelhin a kaihhruaina hnuaiah C.I.M chuan Chinese sang tam tak Krista ke bulah a hruai thleng a. Kum 1935 ah a pension a, mahse kum 1945 thleng China-ah chuan a khawsa zui a. Tichuan May 1946-ah Dixon Hoste, Cambridge Seven member zinga dam awmchhun chu ropuina ramah chawisanin a awm ta a ni.

                Cambridge Seven te hian Pathian thiltihtheihna leh hmangaihna chu midangte tana an nun an hlan hmang te, tawngtai nun an neih hmangte leh an hmangaih hmasa ber, an Lal Krista tana an theihna zawng zawng an hlan ral thakna hmangte in midangte hmuh theih turin an tarchhuak a. An nun duhawm leh chhel takte chu China ram mai ni lo, khawvel tan malsawmna ropui tak a lo ni ta.  Lalpa’n anni anga mi inpe leh huaisen, a pasaltha tur hi Zoram thalai te zing atang hian chherchhuak mawlh rawh se!  
                                 
               

Comments

Popular posts from this blog

Tunlai khawvel leh Kristianna

Career Guidance

Tlawmngaihna leh Tunlai Mizo Nun