Career Guidance


Pathianin mihring hmasa ber Adama leh Evi te a siam khan chi inthlah pung a, leilung hi luahkhat turin thu a pe tih Bible-ah kan hmu a. Chu chuan enge a entir le? He leia mihringa kan lo pian hian tih tur/mawhphurhna (responsibility) neiin leh ti hlawhtling turin kan lo piang tihna a ni. He khawvel eng ka lo hmuh phat atang hian ka phak tawk zelah ka mawhphurhna hlen tur a lo inchhawp zel thin. Entir nan, naute chu a pian atanga kum khat velah a lo bawkvak thei a, a hnu deuh ah ding lehin, a kal thin. Chumi hnuah tawng a lo thiam a, sikul a lo kal a, a lo tleirawl a, a lo puitling ta. Heng kan sawi tlem te pawh hi Pathianin a ruat hunbi ang zela mihringin a tih puitlin theih loh chuan piangsual, ramtuileilo, rualban lo a lo ni ta thin a ni. A tawi zawngin, kan damchhung hian mitin hian he khawvel a kan dam khawchhuah a, midang te ruala kan khawsak ve theihna turin kan inzir a, hma kan sawn a, hma lam kan pan a ngai thin. Chumi tih hlawhtlinna kawng pawimawh tak leh puitlinna atana mitinin kan mamawh chu ‘career’ hi a ni.
‘Career’ chu enge ni? Career chu mihringin a damchhunga hna a thawh hrang hrang te emaw, a bikin a eizawnna kawnga hma a sawnna hi a ni (Business Dictionary.com), mihringin a damchhung hun engemaw chen chhung eizawnna atan a hnathawh leh hmasawnna kawng a zawh theihna remchang siamsak tu hi career chu a ni (Oxford Dictionary), mihringin hmasawnna leh hlawhtlinna nei tura a beihna kawng hrang hrang, a bikin vantlang tan leh eizawnna atan a hnathawh hrang hrang te hi a ni (Merriam-Webster Dictionary), hna thawh theih hun/kum chhunga hna pakhat emaw, hna hrang hrang emaw kan thawh hi career chu a ni (Cambridge Dictionary), career chu hmasawnna, mahni eizawnna kawnga hmasawnna hi a ni (J.F. Laldailova Dictionary).
A chunga hrilhfiahna hrang hrang atanga lang thei leh a khaikhawmna tawi te chu- Career chu miin a dam chhunga a eizawnna leh hmasawnna kawng atana hma a lakna, hnathawh leh inzirna hi a ni.
Career chu amaha lo thleng mai emaw, puitlin hnua tawn chawp mai tur emaw ni lovin siam leh din ngai a ni a. Chumi din/siam chu mimal tin mawhphurhna, inpuih theih a nih ruala tumah in tih sak leh inchhuh sak theih ni lo, mimal chanvo liau liau a ni a. A fing deuh leh taima deuh ten career tha leh hlawhtling, midang te awh an nei ang a, thatchhia leh hmang chang hre lo zawk ten kan nih tur ang ni pha lovin kan career kan din ve dawn tihna a ni mai. Career dinna kawngah hian mi vannei bik leh kalkawng tluang bik te chu awm teh meuh mahse, vanneihna (luck) ringawt hmanga career duhawm tak neih ngawt theih a ni chuang lo-a thawha thawh chhuah leh din chhuah a ngai a ni tih erawh hre reng ila a tha awm e.
Career hawlhtling tak siam a, din tur chuan a lungphum nghet tak kan phum a ngai a, chu lungphum chu zirna (education) hi a ni. Nelson Mandela chuan, ‘Khawvela danglamna thlentirna atana ralthuam tha ber chu zirna hi a ni,’ a ti a. Lord Chesterfield pawhin, ‘Naupan lai atanga hriatna leh thiamna thing keimahni a kan phun loh chuan, kan tar hunah hlim hnuaia thutna tur kan nei lovang,’tiin a sawi. Heng mi ropui te thusawi leh Chinese mifing Confucius an, ‘Zirna chuan mahni inrintawkna min pe a. Mahni inrintawkna chuan beiseina a siam a, beiseina chuan remna leh muanna a thlen thin,’ tia a sawi atang te hian mihring tana zirna pawimawh zia leh career hlawhtling tak nei tur pawha zirna pawimawhzia a chiang hle.
Mizoramah hian zirna kan hmuh dan leh kan career kan siam/dinna kawnga kan rilru puthmang (perception) leh ngaihhlut dan (value system) hi a dik tawk lo deuh niin a lang. Zirna hi sawrkar hna hmuh nan leh ei hmuhna atan te kan hmangin kan zir tur chu a ni teh meuh mai. Amaherawh chu, mi tam tak chu sawrkar hna kan hmuh loh avang te hian kan zirna in awmzia awm ta lo leh hlawhchham ta ah kan inngai fo mai. Sawrkar hna kan thawk vek thei ngai dawn si lo! Zirna in a tum ber chu sawrkar hna hmuh ngawr ngawr emaw, sum tam tak thawhchhuah a, nuamsa taka awm der der hi a ni ringawt lo. A nihna takah chuan tuna Mizoram sawrkar hnathawk tam tak hi chu hna leh hlawh an nei a ni mai a, zirnaa mi hlawhtling an nih avanga hna hmu ni hauh lo hi an tam viau mai (thil dang avanga lut an tam te pawh a ni mahna!). Nu leh pa atanga thalai leh naupang, career siam mek chenin, zirna hi sawrkar hnaa luhna tur chauha siam a ni emaw kan tih chhung chuan kan ram zirna hian hma a sawn mawh in, kan career siam leh dinna kawngah hian kan khaw hawi a zau mawh khawp ang le. He ngaihdan leh pawm dan kan sahuai thing vawn tlat hian ram inrelbawlna leh ei bar zawnna kawng hrang hranga a vawnfung vuantu te zingah mi mawl, an nihna nena an tawngkam leh nunzia inphu lo officer lian pui pui a hring ta teuh reng a ni. A tawi zawngin, officer zir sang tak, thiam si lo kan ngah phah ta a ni! Engvang maw? Zirna in a tum ber chu zir sang tak tak chher chhuah teuh emaw, officer lian leh lawk pui pui siam chhuah teuh lam aiin ‘Mihring Puitling’ chher a tum zawk miau alawm. Enge ‘mihring puitling chu?’ tih pawh hi sawifiah fe tham a awm. Martin Luther King Jr-an, ‘Finna leh nungchang mawi leh hawihhawm, chu chu zirna in a tum dik tak chu a ni,’ a tih hian a khaikhawm tha viau e. Tin, zirna leh career-a hlawhtlinna hi sawrkar hna ah chauh teh a ni lo tih hi i hre thar teh ang. Miin vawk vulh, huan siam, hnang tah, kut hnathawh, sumdawnna etc, a eizawnna tling khawp leh a thawhchhuah atanga hlawkna (profit) tel khawpa a dinchhuah pui a, chu chu amah leh a chhungkua in eizawnna tling tak taka a hman phawt chuan, career hlawhtling tak a nei tihna a ni mai. Tin, hetiang kawngah pawh hian zirna hian pawimawhna a nei lian hle. Pawl thum pass lo sumdawng ai chuan M.com/MBA degree nei sumdawng chuan sum peipun leh khawih velah ngaihtuahna a seng thiam zawk ngei ang. Chutiangin, ziak leh chhiar thiam lo vawk vulh ai chuan Veterinary doctor in vawk a vulh chuan vawk hriselna leh ei in thlengin hmang chang a hre zawk ngei ang. Chuvangin, kut hnathawhna kawngah pawh taima bawk si, mi thiam ni bawk si chu hlawhchham a har viauin ka ring tlat!
Chu zirna lungphum chungah chuan kan career chu kan din dawn ta a ni. A tlangpuiin, zirna kawng tluang pangngai zawh chho zel tan chuan HSSLC kan pass chiah hian kan hawina lam thlan fel a lo ngai ta a, kan career hawi lam tur kan thlan fel a lo hun thin. Mi tam tak chu he kawng peng thuam kan thlen hian kan lo inpuahchah leh inngaihtuah lawk thin loh avangin kan buai ta a. A hniak tam lam lamah te kan han kal ve ngawt a. Kan thiam zawng leh tih chi a lo ni leh si lo! Kum uiawm tak hlohin, science stream atangin arts stream ah te kan inlet a, arts atangin commerce etc, kan hun leh tha kan seng thlawn teuh thin. Zinkawng kan zawh a, kan thlenna/kalna tur chiang taka hre chunga kawng kan zawh chuan peng thuam engzata tam pawh lo awm se, kan thlenna (destination) tur kawng a nih loh chuan kan peng buai ngai lo ang hian, zirna leh career kan siamna kawngah pawh hian a pengthuam (HSSLC) kan thlen hmaa kan hawina/kalna lam tur lo inngaihtuah lawk hi a finthlak a, hun leh tha min sen thlawn tir lo bawk. Mahse, engtin nge chutiang tur chuan rilru ka lo siam ang a, ka lo inbuatsaih tak ang le? Chuta tan chiah chuan kaihruai a, kawhhmuh tu tha (career counsellor) emaw, career duan (career plan) fel leh mumal tak kan neih a lo ngai ta a ni.
Career planning atana thil pawimawh te tawi te te i lo thlir teh ang:
1.      Mahni personality (nunphung, mizia, nungchang) hriatchian:
Kan mihringpui te nena min thliar hrang tu ber chu kan personality hi a ni. Kan personality chu kan tui zawng, ngainat zawng, thluak that zawng, ngaihven zawng, rilru puthmang, nungchang etc ten an siam a ni a. Mi biang biak thiam leh harhvang tak chu sumdawn an thiam nge nge, mi themthiam, thil siamchhuak zung zung thei chi chu engineering ah an tha, mi tawng tlem deuh leh zakzum deuh chu clerical line ah an zei duh phian etc. Mahni personality mil loh lam hi chu kan ngaina lovin, nuam kan ti lo tlangpui. Career atan pawh chak satliah avang ngawta mi kalna lama kal ve ngawt te hi an personality mil loh zawng a lo nih leh si chuan an hlawhchham chawk thin. Chuvangin kan kalna lam kan thlan fel dawnin ka tui zawng a ni ang em? Ka mizia nen a inmil em? tih te hi kan in ngaihtuah lawk a tha viau. Thawh tui chawp ai chuan tuina sa a thawh chu mahni kan hlim zawk a, kan phur zawk thin.
2.      Tui zawng (Interest) hriat:
Hemi kawngah hian nu leh pa tam tak kan chesual fo mai. Ram changkang angin career counsellor/counselling tha mi tam zawk hian kan dawng ve thei lova. Chuvangin nu leh pa te hi mi tam tak tan chuan kan career counsellor hmuh chhun te an ni fo. Ka fanu/fapa kalna awm a ni em? A mizia nen a inmil em? A thluakin a pha em? tih ngaihtuah mumal lova nu leh paten kan duhna leh tha kan tihna kawnga fate kan nawr lui thin hian an career a tihchhiat sak phah fo thin. A tam ber chu a hmaa kan sawi, nu leh pa ten zirna in a tum tak kan man fuh loh vang te a ni thin. Nula pakhat (hming thup) chu a nu leh pa te Medical doctor ve ve an ni a. An fanu chu MBBS zir tir ringawt an thupui a. A chhungte thu zawmin chu nula chuan MBBS a zu zir ta a. Kum hnih hnuah beidawngin a rawn haw a. Chumi hnuah a chhungte chuan a tuina ber Arts stream ah zir tir in, college ah BA English (Hons) an lak tir ta thung a. Tha takin first division ah a graduate ta a ni. Chuvangin, nu leh pa te pawh thahnem ngaih luat avangin kan fate career kan tichhe thei tih i hria ang u. Tin, zirlai ten, kan tui zawng tak kan zir/thaw thei tur chuan vawi leh khata bawh thut chi a ni lo tih kan hriat a tha. Fim taka ngaihtuah a, uluk taka inbuatsaih lawk thin tur a ni. Kan chak zawng hi kan tui zawng a ni kher lo tih pawh hre tel ila. Dr. APJ Abdul Kalama’n, ‘kan duhthusam leh suangtuahna hi kan mutthilh hlana mumanga kan hmuh thin anga kan hmuh leh ngaihtuah te hi ni lovin, muhil hleithei lova min siamtu zawk te hi an ni,’ a tih hi a pawimawh hle. Ngun takin in ngaihtuah la, i chak ber leh tui zawng tak, i dream chu tunhnai kum hnih khata i chhar ni lovin, i naupanlai atanga tun thlenga i la theihnghilh theih loh, i la nin loh leh i la thiam reng zawk kha a ni tih hria la, chu dream ngei chu a taka i chan tir tur, i career tur chu a ni tih i hre thei mai ang.
3.      Rilru puthmang  (Mental set up):
Hna reng reng hian nihphung/thawh dan tur leh kalphung a nei vek a. Chumi mil chuan i thawk thei ang em? (Nangmah mil tura hna her rem ni lovin) tih i hriat a pawimawh hle. Entir nan, zirtirtu tha ni tur chuan zaidam te, thu sawifiah thiam tak nih te a lo ngai a, dawr nghaktu tha leh dawr nuam ni tur chuan dawhthei leh mi biang biak thiam nih te a ngai a, doctor thiam leh mi fak hlawh ni tur chuan taimak, inpek leh midang te harsatna sutkian sak nuam ti mi nih te a ngai. A ‘hna’ leh chu hna in a ken tel mawhphurhna hlen peih si lova a ‘hlawh’ chiah duh leh it avanga thawk i nih chuan eng anga sum leh pai tam thawk chhuak in nuamsa eltiang mah la, career hlawhtling i nei ngai chuang lovang. Engvangin maw? Career hlawhtling i neih leh neih loh hre ber tu chu nangmah ni lovin, i mihringpui te an ni. Tin, zirnaah i hlawhchham chiang hle tihna a ni bawk ang.
4.      Midang berawn tam rawh:
Mizo te hi kan rilru puthmangah midang te thurawn lak hreh tak leh tlawma la tlat hnam kan ni hi a tha lo hle. I career atan engkim i hre vek seng dawn lova, hriat sen vek theih lah a ni hek lo. Chuvangin, i kalna tur lama lo kal hmasa tawh te berawn tam la, an thurawn hman tangkai tum bawk ang che. Chu chuan nasa takin i hun leh tha sen tur a hum sak ang che ang a, career hlawhtling i neihna tur kawngah a tanpui ngei ang che. Tin, career counsellor rawn hi a finthlak hle.
5.      Hmanhmawh suh:
Career thlang fel turin hmanhmawh suh. Chutih rual cuan i hmanhmawh loh theihna tur chuan i rilru i lo sen hma a ngai a, a tahtawla rilru i sen thiam a pawimawh hle bawk. HSLC i la pass lo a nih chuan Doctor in enge an zir thin tih lam ngaihven viau aiin Matric i pass hunah eng stream ah nge i kal ang tih ah i rilru sawrbing la. HSSLC i zir hunah i kalna stream ah chuan eng hawi zawngin nge i career i siam chhoh zel ang tih ngun takin i ngaihtuah leh ang a, chutiang zelin. Thlen chin mil zela uluk taka career  rem chhoh det det hian a tawpah career hlawhtling leh tluantling a din chhuak thin tih hriat a pawimawh hle.
6.      Plan B nei rawh:
Mihring te hi a tam zawk hi chu kan duhthusam kan thleng pha lo fo thin. Rim taka kan thawk chung pawha kan hun tawnin a zir loh vang te leh hriat lawk loh harsatna (unforeseen circumstances) hrang hrang avang te in kan duhthusam ni chiah lova kan lungawi mai a ngaih chang a awm fo thin. Chutiang i lo tawng palh a nih pawhin beidawng mai suh. I duh ber i thleng/ni thei ta lo a nih palh hlauh pawha career hlawhtling tak i neih theihna tur a tha ber dawttu kawng zawh thei turin i career plan ah ruahmanna nei tel thin ang che. Chu chuan i rilru hrehawm leh ipik tur te, depression lakah thlengin a veng thei dawn che a ni.
Career plan kawnga hriat tur pawimawh i hre ta a, tunah chuan i career plan tawh rawh le!
Kawng khatna- Nangmah i inhriatchian theih nan nangmah leh nangmah inchhui rawh le! Ngun takin enge i tui zawng, enge i chak, eng ang thiamna nge i neih, eng kawngah nge la inzir belh i ngaihna, eng kawngah nge midang te aia i chungnunna leh hnufualna te- chung zawng zawng chu ngaihtuah chhuah tum la, ngun takin khaikhin ang che. Chumi hnuah chuan i kalna awm tak, i career tur chu i thlang fel thei ang.
Kawng hnihna- Chanchin/hriatna (information) la khawm rawh le. I career atana i thlan lam kawng lo zawh tawh tu te a tam thei ang ber kawm/biak rawn tum ang che. Chung mite chu i career ang lo thlang tawh leh lo zawh tawh te an nih avangin an tawnhriat (experience) atanga i hriat duh zawng zawng- eng hna nge, hlawh zat, ka personality nen a inmil em etc, te lua awm lovin zawt ang che. Tin, thurawn pe tur che in ngen bawk la. Chung atanga i thu hriat i lak khawm te chuan i career thlan fel na kawngah a pui hle ang che.
Kawng thumna- Nangmah i inhrechiang tawh a, i career atana tha leh tha lo te i chiang viau tawh bawk a. Tunah chuan thutlukna i siam a hun ta. I career atana i duh ber i thlan te (2/3) vel atang chuan i duh dan indawt chiang takin i hria ang a. I career duh bera hlawhtlinna duhawm tak chang turin i bei tawh mai dawn a ni. Sawi tawh angin Plan B i neih tel kha rilruin i vawng reng dawn nia!
A tawp berah chuan eng kawngah pawh, zirna a ni emaw, kut hnathawh emaw pawh nise, thawhrimna, tumruhna leh teirei peihna (perseverance) tel lo chuan eng career hlawhtling mah a neih theih loh tih hriat reng a tha. Indian criketer ropui leh khawvelin a theihnghilh tawh loh tur, cricket records siam theih zawng zawng siam leh kawl chunga cricket chawlhsan ta Sachin tendulkar kha matric pawh pass lo a ni a. A thawhrimna leh tumruhna vang liau liau a dinhmun ropuia ding thei a ni tih kha amah ngei pawhin a pha lo. British Prime Minister rothap leh British mipuite zah leh ngaihsan, Indopui pahnihna-a Adolf Hitler-a hmaa European ram te an tlawm duai duai lai pawha tlawm ve duh lo, England chhanchhuaktu ti hiala an sawi, Sir Winston Churchill-a tawngkam, ‘Hlawhtlinna chu hlawhchhamna pakhat atanga hlawhchhamna danga phurna leh thathona hloh miah lova kal zel theihna hi a ni,’  a tih hmang ngei hian hnu ka’n khar ang e.

Lehkhabu rawn te:
1.      Career Planner- Dr. Vaman R. Naik
2.      Guidance and Career Counselling- A.K. Nayak & V.K. Rao
3.      Career Information & Guidance Counselling- Ramesh Chandra (Ed.)
4.      Zo Career- Lalhruaitluanga
5.      Tunlai huna Education Kalphung- Education Department, Baptist Church of Mizoram
6.      Thalaite Khawvel- Samuel Lalrozama Hmar
7.      Zirlaite Hmakhawthlir (Career Guidance Book)- Mizoram Youth Development Society
8.      Hlawhtlinna Lamtluang- Vanneihtluanga



Comments

  1. Thanks a lot for sharing this amazing knowledge with us. This site is fantastic. I always find great knowledge from it.  Career counselling services

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog

Tunlai khawvel leh Kristianna

Tlawmngaihna leh Tunlai Mizo Nun