Kristian mi ropuite hringnun : John Bunyan(1628-1688)




                                                        
                                                                                               
John BunyanKhawpui kawng atanga penga Bunhill Fields thlanmual, London, England-a I kal chuan Gate lianpui a lo awm ang a.Chuta luta ngil taka kala veilama gate luhna lo awm hmasa bera I luh chuan thlanlung lian leh mawi tak I va hmu ang a, chu thlan chu Kristian ziaktu ropui, Kristian Vanram kawngzawh(The pilgrim’s progress), khawvel lehkhabu lar zinga chhiar tel ni kumkhua tawh tur leh thlarau nun tana chaw tha tak ni bawk ziaktu John Bunyan-a  thlan a ni. Chu thlanlungah chuan hetiang hian a inziak:
                        John Bunyan, ‘Kristian Vanram kawngzawh’ ziaktu
                                                Thih ni.31st August,1688. Kum-60

            “Bungbel chhe siamtupa” leh “mang(dream) ropuia” tia an sawi thin John Bunyan hi Belford, England khaw kianga thingtlang khaw te tak te, Elstow khuaah kum 1628 ah a lo piang a. English ziaktu ropui John Milton, Richard Baxter, John Owen leh mi dang dangte nen hun khata cheng(contemporaries)an ni nghe nghe. Amaherawhchu, heng ziaktu ropuite nen hian Bunyan-a hian danglamna a nei a. Heng mite ang hian zirna mumal tak nei ve lo mahse English tawng leh ziah thiam lamah chuan Bunyan-a tluk hi an awm lo ti ila kan sawi sual lutuk awm love. Bible hi a lehkhabu chhiar tam berte zinga mi a ni a, thlahtute atanga bungbel chhe siama eizawng an nih angin Bunyan-a pawh hian chu chu a eihmuhna ber a ni.
           
            A naupanlai atang rengin Bunyana hi mi hlauthawng chi a nih vang te pawh a ni mahna,  mumang thalo pui pui neih a hrat em em mai a.Kum 10 vel lek a nihlai pawhin a nun khawhar leh beidawng lutuk chuan ramhuaia chana, mite tihrehawmtu nih te a chak rum rum thin a ni. A rawn tlangval chhoh phat atang chuan a rawva zawngin a rawn khawsa chho nghal ta reng a, a thiante zingah pawh a che bawnra pawl leh hotu ena an en a ni chho thuai a ni. Mahse nun bawraw leh ho taka a thiante nena nunho pawh chuan hlimna a pe eih ngai lo.Chutih ahnekin sakhuana lampang chu inhmang lo mahse a ngai thutak phian lawi a. Mi thenkhat, sakhaw mi viau si, an tawngkam leh cheziaa an sakhaw mi nihna lang leh si lo a hmuhte hian mak a ti em em zawk thin a ni.

            Bunyan hi Pathianin thihna lak ata vawi duailo a chhanhim a. Vawi khat phei chu England tualchhung indona a nasat em em lai khan, Bunyana pawh sipai a nih angin an hotuten Leicester khawpui, hel hote laka lalet leh tura kal tur zingah an thlang tel a.Mahse, kal dawn tepah mi pakhat hian a aia kal a rawn chuh ta tlat a.Chupa chu indona hmunah chuan kahhlum a va ni ta leh nghal a. Chutihlai chuan Bunyan-a chu kum 17 a ni a, a hnuah heti hian amahin a sawi leh,” Thihna ka pumpelh chhan kha chu Pathian khawngaihna mak tak leh remruatna vang a ni tih chu ka pha hauh lo. Mahse chu ringawt chuan ka nun sual min simtir therte chuang lo.Chutih ahnekin a hma aiin Pathian ka sawichhe nasa zual sauh a,chhandamna tih lampang phei chu ka ngaihtuah chhin ngai lo”. Chumi hnu kum thum velah chuan Bunyana chuan nupui a nei ta a.A nupui hi ringtu tha tak a nih bakah a pasal bawraw tak mai chu kawng dika hruai tumin tawngtaina nen a bei ngat ngat thin a ni.

            Bunyana hian Kohhran Pakhat Established Church an tih chu a ngaipawimawh ve phian a, inkhawm pawh a inkhawm ve zauh zauh thin.Mahse inkhawm ban rual rual chuan a nun ngai ang bawk chuan a kir leh nghal zel thova. Tuk khat a inkhawm chu thusawitu chuan thiam tak maiin Sabbath serh a pawimawhzia chungchang leh chumi tibawlhhlawhtu nih hlauhawmzia leh sual a nihzia a sermon a ngaihthlak chuan Bunyan-a rilru chu a tinuam lo hle mai a.Mahse inkhawm bana a han haw leh hnu chuan a hre zui leh tawh lem chuang lova, pawisa inthapa an inkhelhna hmunah bawk chuan a kir leh ta a. Mahse chutia a inkhelh lai chuan Van atanga aw ri niawm tak hian a bengah chuan,” Sualna kalsanin vanramah I kal dawn nge, I sualna nen hremhmunah I liam zawk dawn?”, tiin a rawn zawt ta khauh mai. Chutah chuan Bunyan-a chuan a ti,”Zel ang deuh hian ka awm a, ka inkhelh lai chu chawlhsanin van lam chu ka han hawi chhova.Chutah chuan Lal Isua hmel, lungawilohnaa khat leh ka thiltih leh nundan avang tea na taka min hrem duh hmel chu ka han hmu ta a”. Mahse sim leh tur chuan tlai a ti tawh si, a simloh chuan a rilru a nuam thei dawn chuangin a hre si lo, a inngaihtuah buai ta map mai. Chuta tang phei chuan Pathian chu anchhia tinreng a lawh ta bawrh bawrh mai a.A tawngkam hmante chu a bawlhhlawh leh rapthlak em avangin a khawvel thiante pawh a bulah an awm ngam ta meuh lo. Hemi hnu rei vak lovah hian mi pakhat, Pathian thua titi puitu a tawng ta hlauh mai a. Chuta tang chuan a damchhunga a vawikhatna atan Bible a chhiar tan ve ta a ni. Bible a chhiar atang chuan a nun pawh Pathian thuah eiralin a awm ta deuh deuh zel a.A pawnlam chezia leh tawngkam te a lo danglam ta lutuk chu thenawm khawvengte pawhin mak an tiin tunah chuan John Bunyan-a, mite hlauh thin misual bawraw tak thin khan hnunglamah leh hmaichhanah ngei pawh a la tawn ngailoh fakna awka a dawng ve ta tlat mai.

            Chuta chin chu Bunyan-a pawh nunphung pangngaia nung chhovin mahni fel leh tha inti takin a hun a hmang chho ve ta a. Mahse nikhat chu Bedford khuaa bungbel chhe siamna dawra a thut laiin, a bul lawka nu pali titi chuan a beng a verh riau mai a.Chung hmeichhiate chuan an thlarau dinhmun an lo sawi mek a, Piantharna chungchang te, sual nih inhriatna te, Krista an nuna a inpuanchhuahna leh a thutiam chang tura harsatna leh hrehawmna an paltlang te leh mihringte felnain Pathian a tihlawm zawhloh thute an lo sawi a. Bunyan-a chuan ngaihnawm a tiin chumi hnuah chuan chung hmeichhiate nena Pathian thu sawia titi ho turin Bedfordah chuan a kal ta fo a. Chung hmeichhiate chu chumi khuaa Baptist Kohhran te tak te, Pastor John Gifford-a enkawl Kohhran ami te an ni tih a hre chhawm ta zel a. An zinga a awm tam tak hnu phei chuan Bible pawh a hma aiin a chhiar zing ta hle a, mahse a rilruah chuan zawhna lian tak tak pahnih a lo piang ta- Pathian mi thlan a ni ve em tih leh a tan Khawngaihna hun chu khar a lo ni reng tawh em tih zawhna chu.

            Pastor Gifford-a thusawi ni khat a ngaihthlak atang chuan Bunyan-a chuan nun hahdamna tak tak a lo chhar ve ta. Pastor chuan Hla thlankhawmte 1:15 thu, ‘Ngai teh I mawi e, ka hmangaih, ngai teh I mawi e”, tih Bible chang chhiarin ‘Ka hmangaih’ tihlai thu chu a rawn behcchan a. Pastor chuan,” Chuti a nih chuan Thlarau chhandam tawhte chu thlemna leh tihduhdahna karah pawh  Isua hmangaihte an ni a, Pathian hnuchhawn rama awmte leh thlemna hnehlo thlarau saltangte tan pawh ‘Ka hmangaih’ tih thu hi a ding reng a ni”, tiin a thusawi a titawp a.  Chu chuan Bunyan-a chu a hnehin Pastor Gifford-a thusawi chu a ngaithla ta fova, chu Pastor thusawi atang chuan chatuan nun tak tak a lo chharchhuak ve ta a ni. Kum 1656-a Pastor Gifford-a boral chuan Kohhrante chuan an pastor thar atan John Barton-a an thlang a,Bunyan-a pawh chu a bul vel thingtlang vela thuhriltuah an ruai ve ta a. He a rawngbawlna atang chiah hian Bunyan-a tawngkam thiamzia leh thusawi thiamzia chu miten an lo hre tan a, Bunyan-a pawhin lehkhabu ziahte a tanchho ve ta a ni.

            Kum 1657ah chuan Bunyan-a chuan buaina a tawk ta. Eton hmuna Pathian thu a lo sawi avangin hek a tawk ta a,Biakina inkhawm duhlo leh danlo anga mipuite kokhawma thu himlo leh zirtirna diklo sawi thinah an puh a, mahse Bunyan-a chu an khap theilo chiang kher mai. Tichuan Samsell, Bedfordshire khuaa in pakhata thu a sawilai chu man a ni ta a.A duh chuan tlanchhuak a, a mantute lo thlen hmaa tlanbo thei a ni reng chungin Bunyan-a chuan,” Ka chungah hian engtianga nasa fakauvin nge min tiha min vautheih hriat ka duh a ni”’ a ti chheu mai. A hektuten Book of Common Prayer, tawngtai hla chham chi chi hrang hrang awmkhawmna bu,a hunlaia Kohhran lian Anglican Kohhranten tawngtaina hla bera an hman thin chu hmanga zah ve tura an tih lahin,” Tirhkohte lehkhathawnah hian khawiah nge common prayer a awm min hmuhin, Bible chhungah hian khawilaiah nge he lehkhabu chhiar tura thupek a awm min kawhhmuh ula ka chhiar nghal ang,” a ti let khauh mai si. Roreltu chuan Bunyan-a chu thla thum chhung lung ina tantir tur leh chumi chhunga Biakina inkhawm duh lova an puhna chu a inlamlet loh chuan hremna na tak an pek tur thu chu a puang a. Mahse Bunyan-a a nghing eih lo.Vawiina tanin atanga a chhuah chuan a tukleh ah thu a hril lehnghal zel si a, roreltu chuan kum 12 chhung lungina tantir turin thu a pe ta hial a.A nupui leh amah lainattu ten dilpui eng ang mahse, an hlawhtling zo lo.
           
Tichuan, John Bunyan-a chu Charles II  lalna hnuaia dan zawm duhloh avanga tihduhdah tuar hmasa ber a lo ni ta a. A tawrh chu hrehawmin a taksaah hliam nasa tak tuar mahse, chu chu Pathian hmanrua a lo ni reng mai. He hmun, Bedford tanin chhunga hrehawm tinreng tuara a tanna ah ngei hian Bunyan-a chuan a lehkhabu ropui, naupangte ngaihnawm tih nin theihloh, puitlingte nun thlakthlengtu leh ringtu, an nun kawng zawh tawp turte tana thlamuanna tling khawp leh vawiin thleng pawha Kristian lehkhabu ropui berte zinga mi Kristian Vanram kawngzawh(The Pilgrim’s progress) chu Pathian hnen atanga dawngin a lo ziak ta a ni.

Kum 12 tal tawp mai tan ina a tan chhung hian Bunyan-a hian a nupui leh a fate naupang pali, amaha innghat tawp maite chu a theih ang angin tanin chhungah a thawmhnaw neih ang angte thiata la(thread)a siama hralhin a chawm ve hram hram zel a. A bikin a fanu Mary, mitdel chu a ngai zual bik em em thin. Chutiang khawpa harsatna leh hrehawm a tawrhna tan in chu Bunyan-a chuan a Pathian thu hril thinte bansan leh Church of England Kohhran a zawm duh hun huna chhuahsan thei a nih reng laiin chutianga awm chu sawiloh, a tum pawh a tum chin ngai reng reng lo. Tichuan kum 1672ah chuan tan in atanga chhuah zalen a ni ve ta a.Tan in atanga a chhuah hma hian Bedford-a a lawina Kohhrante chuan an Pastor atan an lo thlang daih tawh a. Tan in atanga a chhuah hnu atanga a thihni thlengin thuziak leh Pathian thu sawiin Bedford leh a bul vel thingtlang khuaah te Bunyan-a hian rawngbawlna a nei chho ta zel a. A damchhunga mite tana malsawmna ni zuiin leh natna khuma a a lei hun hnuhnung a hman meknaah pawh,” ka tan ni lovin nangmahni tan tap zawk rawh u. Kei chu ka Pa leh ka Pathian, a fapa  Isua Krista avanga kei misual min lo pawmtu hnenah ka kal dawn si; chu chatuan hmun ral leh tawp leh tawh ngailo tur hmunah chuan hnehna hla thar sa leh turin ka lo nghak ang che u”, tia amah lainattu leh a thusawi ngaithla thintu mipui sang tam tak, amah ui em emtu te thlamuanna thu chah chung zelin John Bunyan-a, Krista pasaltha ropui chuan kum 1688, August 31 ah a lo lungkham thin ropuina ramah chatuana chawl tawh turin min lo herliamsan ta a ni.
               
                                                                 

Comments

Popular posts from this blog

Tunlai khawvel leh Kristianna

Career Guidance

Tlawmngaihna leh Tunlai Mizo Nun