ISIS Hrechiang rawh le!



Tunlaia khawthlang ram te lu tihaitu, pawisawi lo lu tansak a, a ram mite tithlabartu leh sakhuana firfiak taka kalpui (religious fundamentalist) a khawvel chawkbuai a, nitin chanchinphek leh news channel lam pawha kan hmuh zin em em Islamic State of Iraq and Syria (ISIS) te hi eng pawl nge a lo nih chiah? Enge a thiltum chu lo ni, heti taka khawvelin a buaipui a, a ngaimawh em em nachhan? Kristian te hian tih ve tur kan nei em he ISIS boruakah hian? tih te chu chipchiar zawkin i’n chhui dawn teh ang.

            Heti teh thuta khawvel hriata ISIS an rawn lar phut nachhan hi media kaltlanga an mi man te lu an tansak lai an thehdarh chiam atang khan a ni tih chu kan hre theuh ang a. Chumi piahlamah chuan June, 2014 a Iraq khawpui pawimawh ber te zinga pakhat, tuialhthei khur (oil reserve) tamna Mosul khawpui an lak atang khan khawthlang ram sorkar te ngaimawh leh ngaihven a lo hlawh tan a ni. ISIS hi firfiak pawl dang te nen inanlohna an nei a. Firfiak pawl dang zawng zawng, khawvelin a lo hmelhriat leh do tawh te aiin an chetdan a rawva a, a nunrawng fe zawk bawk a. Chumi piahlamah chuan firfiak pawl dang te ang lovin ISIS hi chuan ram lak/hneh a, ramchhung rorelna leh inrelbawlna (political administration) an thuhnuaia dah ngei ngei tumna (territorial ambition) lian tak an nei tlat mai a, hetiang ang thiltum nei leh chetdan nunrawng firfiak pawl hi khawvelin a la hre ngai tlat lo a ni. Chuvang chuan he firfiak pawl dolet tur hi chuan firfiak pawl dangte laka an chetlak dan thin kha a tawk lo tih an hriat avangin dolet dan tur chungchangah khawthlang ram hruaitute lu a hai hle reng a ni.

            ISIS hi tunhnai maia firfiak pawl din thar a ni lova, kum 2004 bawr chho vel daih tawha lo piang a, dinchhoh tawh kha a ni a. A dintirh lamah chuan tunlai pawha an pawl hming sawina pakhat atana an hman fo, Islamic State of Iraq and Levant (ISIL) tih hming hi a pu thin a. ISIS hi Sunni Muslim firfiak (jihadist) ho pawl bik a ni a, Iraq leh Syria vela sakhuana behchhana mi tam tak rawng taka tihlum leh that thin, kum 100 chuang liamtaa Muslim lal rorelna Ottoman Empire a tlukchhiat hnua tawp zui ta, Muslim sakhaw hotu ber ‘caliphate’ rorelna dinthar leh tum ruh em em mai pawl a ni a. Iraq rama al-Qaeda peng pakhat, kum 2000 chho vela Abu Musab Al Zarqawia din thlaktu pawl anga ngaih a ni. Kum 2003 a US bultuma tangrual sorkarin Iraq a beih a, al-Qaeda a tukdawl hnuah phei kha chuan ISIL hian firfiak pawl chu a keng nung chho a ni ta deuh ber a. An pawl hotu ber chu Muslim sakhaw hruaitu sang ber ‘caliphate’ a puangin khawvel pumpuia muslim sakhaw zawng zawng te chunga sakhaw roreltu-ah an inchhal a, chu mai ni lovin muslim tamna ram/muslim ram zawng zawng, Syria leh Iraq-a bultanin Levant region in a huam chin ram, heng Jordan, Israel, Palestine, Lebanon, Cyprus leh Turkey chhimlam bial thenkhatte chu an rorelna leh thuneihna (political control) hnuaia dah an tum bur mai a ni. Heng an thiltum tumtlang tak, ram inrelbawlna chawkbuai vek thei leh an thisen chhuah zozaite avang hian ISIS hi khawthlang ram zawng zawng te bakah muslim ram thenkhat te leh United Nations ngei pawhin firfiak pawl (terrorist group) ah a puang a ni.

            Kum 2004 khan ISIS chuan Osama Bin Laden-a al-Qaeda chu a thlawp thu puangin, American sipaite do kawngah pawh pui turin a intiam a. Kum 2003 leh 2011 inkara Saddam Hussein-a sorkar paihthla leh firfiak te rawt chimih tuma US kaihhruai tangrual sorkar ten beihpui an thlak pawh khan Sunni firfiak pawl dangte nen inthurualin muslim firfiak inzawmkhawm pawl, Mujahideen Shura Council chu an din a, a hnuah phei chuan Iraq ram chu muslim rama siam tumin Islamic State of Iraq (ISI) pawl an din ta nghe nghe a ni. Kum 2013 khan ISIS chuan an hmalakna huang zauhin Iraq mai ni lovin Syria pawh an hma tel tur thu puangin an pawl hming pawh Islamic State of Iraq and Syria (ISIS) tiin an thlak ta a. A hnuah arabic tawnga ‘al-sham’ tih chu an belh a. A awmzia chu Syria ram bung zawng zawng (Levant/greater Syria) tihna a ni. Chu chuan vawiina Syria ram chauh hi a huap lova, hmasang ata tawha Syria(Suria) awpna hnuaia lo awm tawh thin, a chunga kan sawi ram hrang hrang te pawh an huamtel tir a. Chuvang chuan Islamic State of Iraq and Levant (ISIL) tih hming chu an tharthawh leh ta a ni.

            An thu a rorumin Islam sakhua dotu leh sawichhetu apiang rawt chimih mai ni lo, Islam sakhua chauh chu khawvel puma sakhaw lian leh ropui bera din chu an tum ber a ni a. Chu an thiltum tihhlawhtling tura an beihna kawngah chuan pawisak engmah an nei bawk hek lo. An chetdan a rawn em avangin hunrei tak an lo thawhdunpui tawh, al-Qaeda ngei ngei pawh chuan kumin February, 2014 atang khan ISIS nena an inzawmna an tihtawp thu an puang hial a ni!

            Chutiang chu ISIS kalphung leh chetdan chu ni mahse, firfiak pawl langsar ber erawh an ni ngai lutuk lova. Mahse, kum 2013 December thlaa Iraq Prime Minister Nouri al-Maliki-a’n amah duhlohna lantira Ramadi khuaa kawngzawhtute, al-Qaeda dinthar lehna hmawr a ni tia sipaite a hnawhdarh tir chuan muslim firfiak engemawzatte chu a tikawlh nasa mai a. Hei hi ISIS chuan remchangah lo la in, kumin January, 2014 khan Anbar Province-ah chung firfiak ho te chu huikhawmin Ramadi-a sorkar rorelna chu tharum hmangin an hneh a, tin Fallujah khawpui, Baghdad atanga darkar khat kal pawh tling lova awm chu an la bawk a. A chunga kan sawi tak anga Mosul an lak leh hnuah chuan khawvelin ISIS chu a ngaihthah thei ta lo a ni. Iraq ramchhunga rorel chu duhtawk mai lovin Syria rama President Bashar al-Assad paihthlak tuma tualchhung indona (civil war) awm mek-a Sunni Muslim tamna rambialah te chuan an huang an zauh ta zel a ni.

            Tunah hian ISIS chuan 29th June, 2014 khan an pawl hotu, Abu Bakr al-Baghdadi chu Islam sakhaw hruaitu lu ber(caliphate) ah puangin, Amir al-Mu’minin Caliph Ibrahim tih hming an puttir a, ani kaihhruaina hnuaiah hian an chetlakna huam chin pawh zauh zelin khawvel hi Islam sakhaw hmanga thunun tumin an kal mek zel a ni a. An pawl hming pawh Iraq leh Syria chauh lo, khawvel ramdang te pawh huap thei turin Islamic State (IS) tiin an thlak leh tawh a ni.

            Zirchiangtute chhut dan chuan tunah hian ISIS hian Iraq ramah hian an pawl mi leh sa mi 6000 bawr vel leh Syria ah 3000-5000 vel an neiin an chhut a. Heng bakah hian an pawl zawmtu ramdang mi 3000 chuang an awmin an hre bawk. Heng rampawn lam mi te zinga a tam zawk te hi chu Chechnya ram mi niin an hria a, a bak zawng chu France, Britain leh Europe ram thenkhat mi leh sa an niin an ring bawk a ni.

            Tunah hian ISIS thuhnuaiah hian Syria rama Raqqa khawpui te, Iraq rama khawpui lian Mosul, Fallujah leh Ramadi bakah Turkey leh Syria nena an inrina bawr vel khaw tam tak a awm mek a. Chumi awmzia chu tunah hian ISIS hian Iraq leh Syria ram hmun thuma thena hmun khat chu an awp tihna a ni a, chung zingah chuan khawpui leh hmun pawimawh tak tak, lungalhtheih tamna hmun, heng Fallujah leh Mosul leh hmun dang pawh an thuhnuaiah an dah mek a. An inthunnuna a khauh em em a, Islam sakhuain a phal loh chu a kip a kawia kenkawh an tum bur mai a. Chuvangin, an thuneihna hnuaiah chuan heng football, music leh meizuk bakah hmeichhe hmai khuh loh nen lam an khap bur mai a ni. Tin,anmahni pualin rorelna kalphung fel tak an neih bakah dan leh hrai kengkawhtu (judicial department) thlengin an nei a, hei bakah hian an chetdan leh hmalak dan engkim khawvel hriata puangzar a, ISIS thehlartu tur media wing pawh a hranpa an nei thlap a ni.

            ISIS te hi an rawng takzet a, Islam sakhua ni lo, sakhaw dang betu tawh phawt chu an hmelma an ni nghal tawp mai a, chu chu Christian te pawhin nasa takin an tuar phah ta a. Biakin an tihchhiat mai piah lamah, Muslim ve tho, Shia ho mosque te nen lam pawh an tichhia a. Bazar leh puipunna hmunah pawh thihchilh bomb paia thihchilhtu (suicide bomber) te tirin, nunau pawisawilo te thah pawh pawisakna pakhat mah an nei lo a ni.

                        ISIS te danglam leh em em na pakhat chu firfiak pawl hausa tak an ni hi a ni.  A hma chuan Middle East mi hausa, Syria President Bashar al-Assad paihthlak duhtuten an pekkhawm sum chu an sum hnar pui ber a ni thin a. Mahse, tuialhthei tamna Mosul an lak atang kha chuan ISIS chu khawvel firfiak pawl zawng zawng zinga sum ngah ber a nih an ring a. Expert te chuan June 2014 a Mosul an lak hmaa ISIS te sum leh thil neih hlutzawng chu $900 million (maktaduai 900) vel niin an chhut a. Mosul an lak hnuah erawh chuan an hausakna hi $2 billion (tluklehdingawn hnih) velah a sang chho dawrh niin an chhut hem mai! Hei hi a chhan chu Mosul khuaa Iraq Central bank atanga pawisa maktaduai engemawzat an lak vang a nih piahlamah, Iraq hmarlama lungalhthei laihchhuahna hmunpui zawng zawng deuhthaw leh Syria khawchhak lama lungalhthei laihna hmun thenkhat an thunun tlat vang a ni a. Heng tuialhthei an hralhna atang hian nitin a tlem berah $2 million (maktaduai hnih) an lalut ziah anga chhut a ni. Heti taka sum ngah an nih avang hian ralthuam pawh Iraq leh Syria sipai an hneh te laka an lak ralthuam tha tak tak te bakah tunlai ralthuam tha ber ber te pawh an neia ngaih a ni a.Chuvangin, tunhmaa firfiak pawl, awlsam taka ei leh bar, sum leh paia hrekbeh (economic sanction) leh sipai chakna hmanga hneh theih ang mai mai kha an nih tawh loh avangin khawthlang ram te pawhin firfiakte beihlet/dolet dan ((counterterrorism measure) thar tha tak nen lo chuan ISIS hi an tukdawl mai theih a rinawm loh.

            Chuti taka muslim firfiak pawl lian leh chak lo ding ta chuan khawvel hmun hrang hranga firfiak pawl dang te a chawktho ngei dawn tih chu chiang sa a ni a. Vawiin thleng hian firfiak pawl hrang hrang ten ISIS an thlawp thu an puang ta sup sup reng a ni. Hei tak hi khawvel ram zawng zawng te tana ISIS hlauhawm em em na chu a ni a. Expert thenkhat sawidan chuan ISIS ah hian khawvel ram hrang hrang atanga firfiak kalkhawm an inpawlh nasa hle a, India atang ngei pawh hian ISIS zawma chhuak an awm niin intelligence report thenkhatah chuan sawi a ni hial. Chung mite chu ISIS hian zirtirna tha tak lo pein nakin lawkah chuan an ram theuhah an thawn haw ang a, anmahni kaltlang chuan firfiaka chetna (terrorism) chu khawvel hmun hrang hrangah an puitlin tawh mai dawn niin an sawi a ni.Chutiang a nih chuan khawvel pumpui Islam sakhaw rorelna hnuaia dah leh thunun tum tu ISIS te hi tukdawl an nih vat loh chuan sakhaw dang betute tan chuan tihduhdahna leh tawrhna rapthlak tak a thleng thei reng mai a lo ni!

Engtinnge kan tih tak ang?

            I TV hmaa thu-a ram hla taka ISIS te chetdan rapthlak tak tak lungmuang fahrana I en lai khan he sakhaw la firfiak pawlte thiltih hian kan ram a rawn hnaih hret hret tih hi I ngaihtuah ngai em? Tuna US sorkarin ISIS tukdawl tuma thapui a thawh mek hian tukdawl zo tak tak si lovin emaw, rawt chimit thei si lo ta se khawvel hi Indopui III ah hian kan lut mai ang em?  Kan thenawm Assam bakah Gujarat state te chu ISIS ten chetlak an tumna hmun zinga an tel avangin an ralkhel hle tih te hi I hria em le? Mawl taka han hisap phei chuan India rama state mala Kristian tamna ber state hi muslim firfiakte hian min rawn hrepawpin firfiaka chet nan min rawn thlang fuh ta hlauh se, kan chan hi a chhe viau lo’ng maw?!! Tihduhdahna leh hrehawmna karah hian Mat:10:17-20 in a sawi ang hian chhungrila thlamuanna nen kan dingchang thei meuh ang em? Kan rinna hi fiahin awm tak tak ta sela, Luka 21:18 a kan hmuh hi kan damkhawchhuah pui zo ve meuh ang em? He ISIS chetna avanga khawvela buaina hi Thupuana kan hmuh, Armageddon lo chhuahna tur hmahruaitu a niin, khawvel tawpna hun bul rawn tantu a ni thei mai ang em? Diabola chetna hnuhnung lam a nih tawh avangin an chetdan pawh hi a rawva-in a nunrawng zual a ni thei em?

            Engpawh nise, kan tuar emaw, tuar ve lo emaw, ramdanga rinnaa kan unauten kan tawngtaipuina an mamawh a. Engpawh tawkin lo thleng se, keini pawh kan chatuan lungpui Kristaah engtiklai pawha kan awm a (II Pet 3:17-18), fimkhur tak leh inring renga kan nitin hun kan chhiar a pawimawh hle a ni.
           

Comments

Popular posts from this blog

Tunlai khawvel leh Kristianna

Career Guidance

Tlawmngaihna leh Tunlai Mizo Nun