Digital Addiction

                                                        



“Online-a thil chahna site-ah chuan a duhzawng tak a tam nasa mai si a. Amazon, Flipkart, Myntra, Jabong etc site ah te chuan lut kualin, chumi karlakah chuan facebook leh instagram a khawih pah reng bawk a. Chumi pah chuan whatsapp-a message a dawn hrang hrang te chu chhangletin a hmanhlel em em bawk a, chung zawng zawng bakah chuan online games chi hnih thum a khelh than em em te chu a luh tawn chhen bawk. Chutianga buai taka hun a hman fe hnu chuan mut zai a rel ve ta a, zinglam dar li-ah chuan a mu ve ta hram a.” Hetianga hun hmang thin hi in khua/veng/kohhran emaw, in chhungkua, u leh nau, tu leh fa te zingah khan an awm em le? Hei hi tunlai khawvelin a buaipui, chhungkua leh khawtlang pawhin a ngaihven ‘digital addiction’ chu a ni e! 

‘Digital’ hian a huam zau thei viau awm e. Kan mobile phone, computer atanga kan electronic calculator thleng hian a huam vek a tih theih ang. A huam zau em avangin a zawng zawng chuan kan sawi vek seng lovang a, Digital media/technology hnuaia tunlai Mizo thalai ten kan atchilh leh buaipui internet leh social media chungchang hi tuna kan sawi ber tur chu a ni.
Kum 2014 a A.T Kearney Global Research in ram hrang hrang sawma mi 10,000 a zirchianna ah chuan Indian 54% te chuan internet-a hun an hman zawng zawng deuhthaw chu social networking ah an hman thin thu an sawi. Mizo thalai te zingah hian hna tul thulh thaka social networking (watsapp, facebook, twitter, instagram etc) buaipui hi engzat tak awm ve ang maw?! A bikin Facebook, watsapp leh instagram hi Mizo thalai ten tunlaia kan khawih nasat pawl tak a nih a rinawm a. Chik taka han ngaihtuah hian heng social networking hmanrua te hi eizawn nan emaw, sum siam nan emaw, chanchintha hrilh nan emaw, thil dang tul leh tangkai taka hmang hi chhiar tham kan awm meuh ang em? Inkawm hlim nan, thian siam nan, hriatzau nan te leh kawng hrang hrangin a tangkaina sawi tur chu a awm ngei e. Chutih rual chuan inkawm hlim reng tur emaw, thian thar siam reng tur emaw hi kan ni chiah em tih erawh chu chhut ngun a ngai viau mai. Social networking-in kan hun a eiral nasat zia, hna tul thawh tur min thulh tir hnem zia leh ni khata darkar tam zawk social networking-a kan hmanralin sum leh pai emaw, thiamna leh finna kawngah te hlawkna min pek lem loh si zia ngaihtuah hi chuan Mizote hian kan ‘digital culture’ hi chu kan siamthat (reform) ve chu a hun ta viauin a lang. Thalai te chauh ni lo, nu leh pa, phanchang tawh te pawh he digital addiction hian a run ve tho ta! Damdawi leh zu ngawlvei te chu chhungkua leh khawtlang tana an hnawksak dan kan hre vek a, kan hmu vek bawk. Chutih laiin digital ngawlvei te erawh chu thawm nei vak si lovin chhungkuaa chenpuite rilru an ti hah em em thung si. Dr. Priyaranjan Avinash, Varanasi-a senior psychiatrist chuan, “Mihring nuna digital gadgets (digital hmanrua) in hmun lailum ber a chan tawh a, kan hnathawhna kawngah te, chhungkaw inlaichinna ah te, thian inlaichinna leh hun awl ah te nghawng a neih tawh chuan, chu chu digital addiction chu a ni a, ruihhlo ngawlvei nen a inang reng a ni,” tiin a sawi. Chhungkua, in khata cheng ho reng pawh hi inbe mumal mang lova mahni pindan theuha internet-a luta nileng zankhua-a hun hmang, pawn pawh chhuak tam lo leh then leh rual pawh pawl tam lem lova mahni pindan chhunga tlei em em hi Mizo zingah hian kan tam tawh viau mai. Chutiang ang chi kan chhungkuaa kan lo awm a nih chuan addict kan lo kawl reng tihna zu nia! Social networking khawih nasat lutuk te, internet khawvel-a hun hman nasat lutuk te hian mit a ti hah tih chauh mai piahlamah hian mihring rilru leh nunphungah hian nghawng a lo nei thui thei khawp mai. Dr. Manoj Sharma, NIMHANS, Bangalore-a Associate Professor leh digital addict engemaw zat lo enkawl a, counselling lo pe tawh thin chuan, “A ngawl an vei a ni tih inhre lovin digital ngawl an vei a. Digital addict an nih tawh chuan an ngaihtuahna chu digital khawvel ah chauh a cheng a. Chu chuan pawnlama an nundan leh nungchang thlengin danglamna a thlen a, a tawpah chuan khawtlang leh chhungkaw buaipui an lo nih phah ta thin a ni,” tiin a sawi. 

Chu digital khawvel, thil tha leh changkang kan ban phak maia mawi taka lo intar chiai chuai te chu kan neih phak, kan neih tur leh kan mamawh ah keimahni leh keimahniin kan chantir zo va, a hnu leh lama kan sum leh pai leh nupa kar thleng pawha nghawng thei a nihna ngaihtuah thleng a, chhut hmasa si lovin chu khawvelah chuan  kan zuang lut ve rawih a. A tawpah chuan kan neih sumin a tlin leh si lo, kan zirlaiin a tawrh phah, chhungkuaah inhnialna leh inhauhna te hial a thlen leh thin si. A tak ram (real world) ah hian eng dinhmuna ding nge ka nih tih ngaihtuah chiang hmasa lova he digital khawvel-a tak hrul khawvel (virtual world) a kan hun leh neih sum kan hmang nasa lutuk hi Mizo khawtlang leh chhungkaw nun hian a tuar chho tan ta mek zel niin a lang.
Digital/Internet addiction hi khawvel ram tam zawk chuan damdawi in-a entir ngai natna (clinical disorder) ah an la chhiar lova. Chutih lai chuan China chuan a thalai leh tleirawl te zinga digital addiction lo hluar zel chu hmu in damdawi in-a enkawl ngai natna niin a ngai a. Heng digital addict te enkawlna tur bik damdawi in leh rehabilitation centre te hi a din tawh thung. Telecom Regulatory Authority of India (TRAI) in kum 2014 a a zirchianna atanga a lan dan chuan India ram pumpuiah hian mi maktaduai 996.6 mobile phone hmang kan awm a. Chung zingah chuan mi maktaduai 375 in internet an khawih thin a, chung zinga maktaduai 277 chuan mobile phone atangin internet an khawih a, maktaduai 134 chu social networking khawih thin te an ni. Tin, kum 8-17 inkar an zirchianna ah chuan 66% te chuan social media-ah hian hmaichhanah aiin miin mi pangngai ngaihin an ngai zawk niin an inhria a, 72% te chuan facebook, instragram, twitter etc vela like tu an hmuh tam hian mi ngaihven leh lar niin an inhria a, 58% te chuan like tu an ngah loh chuan hrehawm an ti ngawih ngawih thin tih an sawi. Tin, 30% te chuan social networking sites ah fake profiles an siam thin thu an sawi a, 92% te chuan social media leh internet ah anmahni tana pawi thei thil an ti thin (entir nan- thinrim thu post, mahni thlalak sexy tak post, midang nena tawngkam na taka inhauh, tawngkam dengkhawng hman bakah thil dang, dan in a phal chiah loh leh tih a niha hremna tawh theina ang chi) tih an sawi a, 71% te chuan internet leh social media kaltlangin an la hriat ngai miah loh te nen an inkawm thin thu sawiin, 64% te chuan an nu leh pa te leh unau te hriat miah lovin online-a a chunga kan sawi tak te tih/khawih dan an thiam thu an sawi! Ngun takin a chunga kan sawi tak te khi kan en chuan Mizo te hi kan bang lo tawp mai tih a chiang hle. Chhungkaw member kima smartphone/mobile phone neih hi kan mamawh ber em? Kan faten internet khawvelah hian eng chin nge an thlen kan hriatpui em? Mamawh tak tak (necessity) leh nun tinuam tu/nawmchenna (luxury) hi kan thliar hrang thin em? Zawhna a tam thei viau awm e.
Mi tam tak, a bikin thalai te zingah kan lungngaihna te, thinrimna te atanga lawmna leh hlimna, nupa leh ngaihzawng inkar leh thuruk thlengin social media lamah kan tarlang thin. Chhungkua leh mi pahnih inkar chauha sawi tur niawm tak te hi social media-ah kan han tarlang a, hre tura kan duh bak thleng thlengin an lo hre vek zel tih te hi kan ngaihtuah ngai em? Tin, hetiang thu post thin te hian an thu post chu like tu emaw, comments a awm leh awm loh emaw hi an post hnuah an en leh ngei ngei thin nia! Mak ka tih deuh mai pakhat chu facebook-ah hian group tam tak a awm a, chung zingah chuan NUPA NUN group hi a awm! Nupa nun leh nupa inkar buaina hi social media group-a sawiho chi a ni em? Kan nupa kar hi buai ta se, vantlang pungkhawm hmaah an thurawn la tur hian kan nupa in kan ding duh ang em? emaw, kan nupa inkar buaina hi kan sawi duh ang em? Kha group-ah khan nupui-pasal pawmlai nei chu sawi loh, kum tlinglo engemawzat an awm ngei ka ring! A tak ram (real world) a kan tih duh leh sawi duh miah loh tur hi engatinge a tak hrul khawvel (virtual world) ah hian kan tlangaupui chiam ngam leh si le? Vantlang punkhawmna hmaah ti dawn se kan tih duh miah loh tur hi digital khawvela punkhawmna hmaah chuan zah leh zep nei miah lo hian kan aupui leh ang piap piap a. Engvang nge? Zuruiin a ruih laiin zah a hre ngaiin, damdawi ngawlvei hian a ruihna tur a hmuh theih dawn chuan pawisak a nei ngai em? Digital addict i ni tihna a ni. Inenfiah rawh le.

Digital leh Online gaming in kan hun min eiral nasatzia te hi?? Candy crush khelhna atana i hun hman nge tam ang a lehkhabu chhiar nan? Clash of clans, FIFA etc khela i hun hman nge tam ang midang(chhungkua, nupui fanau, kohhran, khawtlang etc) tana i hun hman le? Kei pawh hi online game pakhat Dominations khel ka ni a, FIFA hi ka khel nasa viau bawk. Dominations-a kan alliance leader (a hrethiam chin tan!!) hi Oregon, USA-a awm, patling kum 50 pel tawh, nupui fanau nei a ni a, kan alliance member pakhat chu Dominations a khelh nasat luattuk avangin an nupa kar a buai phah bawk. Tin, kan alliance chu ram hrang hrang, USA, Canada, Korea, England, Hongkong, Iran, Turkey etc a cheng kan nih nuai avangin kan chhun leh zan a inang si lova, engtik lai pawh hian biak (chat) tur an awm reng thin! A then awmnaa zan a nih lain a then awmna ramah chhun a lo ni ve leh thung miau thin a! Hna tul tak thawh tur han neih chiah te hian Dominations khelh lawk te ka chak a, zan mut dawnah te hian FIFA game khat lek han khelh leh zuai te hi ka chak tlat thin. A chang chuan ka hnathawh tur thulh thak leh ka mut tum hun pela zing dar 3/4 thleng rawka ka khelh zui chang a awm thin. Chutiang hun ka tawn chang chuan ka han inngaihtuah let a, games khelhna atana kha ti zat darkar ka lo hmang leh hna tul thulh thaka hlawkna leh fin phah viauna awm miah lova ka hun hlu tak ka khawhral kha ka ui vawng vawng thin. A tawi zawngin digital addict ka lo ni hman tep a ni tih ka inhrechhuak thin ka tihna a nih chu! 

Engpawhnise, he digital addiction hi khawvel changkang zel leh technology hmasawnna sang zel leh chak tak hian a rawn ti zualkaiin, vawiina kan addict te aia a ngawlvei na zawk leh talchhuah har zawk hi a la rawn hring chhuak zel ang. A pawimawh ta ber chu mi puitling ka nih chuan ka chintawk leh inthunun theih tawk, a saptawng takin ‘ka limit’ ka hre tur a ni. Chumi piahlamah ka nau/fate leh naupang zawk te kaihruai leh digital ngawlvei an nih lohna tura anmahni venpui thei turin ka lo inzir (update) ve tur a ni tih hi rilru-ah vawng reng ila a duhawm hle.

A hmawr bawk nan engtin nge digital addict ka nih leh nih loh ka hriat theih ang? Ruihhlo ngawl veiin lanchhuah dan a nei ang bawkin, mithiam ten digital ngawlvei lanchhuah dan thenkhat an sawi hmang te hian mahni lo inenfiah dawn teh ang:
1.      FOMO- Fear of Missing Out (camera-a selfie/thlalak atchilh tlat, midang hmuha a mawi leh mawi loh pawh ngaihtuah lo leh a hun leh hmun pawh thliar lova thla la a, thlalak hnuhnun apiang upload zung zung chi te, mi post like hmasa bertu leh comment hmasa ber nih chak tlat te. A tawi zawngin ‘tel ve loh’ hlauh tlatna)

2.      FAD- Facebook Addiction Order (Mahni chungchang leh thlalak te facebook-a post reng mai, midangin chung a post te chu engtin nge an tih tih chang reng thin, chhun zan zawma facebook khawih reng. Facebook kher lo instagram, twitter etc pawh nise he addiction hi vei theih vek  a ni, eg; instagram addiction order etc).

3.      SELFITIS-Ni khata vawi nga aia tam mahni thla inlak (selfie) ziah thin i nih chuan digital addiction chikhat, Selfitis addict i ni tihna a ni! Selfie ringawt buaipui a nih ber chu (Mizo thalai, a bikin hmeichhe zingah kan tam hmel viau!!)

4.      INTERNET ADDICTION DISORDER- Nikhata men lai hun tam zawk internet khawih nana hmang ral, internet khawih lova awm thei lo.

5.      SOCIAL MEDIA ADDICTION- Social media (watsapp, facebook etc) khawih lova awm thiam lo, post thar a awm leh awm loh en lova awm thiam lo.

6.      GAME ADDICTION- Darkar tam tak chhum lo chat lova games khel thin (Eg; Clash of Clans, FIFA, Candy Crush etc)

7.      PHANTOM VIBRATION SYNDROME- Kan bul hnai leh a ri kan hriat phaka kan mobile phone a awm miah lo chung a vibration emaw, a ring emaw-a hriat tlatna. A tangkai lem lohna hmunah pawha mobile phone keng tel/ mobile phone tel lova engmah ti thei lo leh hna thawk thei lo.

8.      DIGITAL POUTING- Rilru hah tih reh nan, chhungte hauh ngaihthlak pumpelh nan, mi biak peih loh avang leh thil dang pumpelhna atana mahni mobile phone khawih reng, games khelh tlat leh music ngaihthlak luih tlat ching thin ang chi te.

        Mizote hian digital khawvel kan hmelhriatna hi la rei lo hle a. Chutih rual chuan kan hmelhriat chinah sum leh pai, nun, inlaichinna leh hun erawh min ei hek nasa viau thung. Digital addiction hi tun dinhmunah chhungkua, kohhran leh khawtlang tana hnawksak leh buaipui luih luih ngai khawpin a la lang chhuak lo a ni thei. Mahse, keini aia digital khawvel lo dai lut hmasa zawk ram changkanga digital addiction-in chhungkua leh khawtlang nun a tihbuaizia leh, ramin a buaipuizia hmuh hian nakin lawkah Mizote pawh hian kan la hmachhawn ve dawn tih a chiang reng mai. Chuvang chuan tihdam aiin inven a tha zawk tih a nih angin, mimal, chhungkua, kohhran, khawtlang leh sawrkar thleng pawhin he digital addiction lakah hian engtin nge ka him ang a, engtin nge kan thalai, kan hnam hi kan inchhanhim ang tih hi kan ngaihtuah tlan a hun  ta hle a ni.

Comments

Popular posts from this blog

Tunlai khawvel leh Kristianna

Career Guidance

Tlawmngaihna leh Tunlai Mizo Nun