Lehkhabu Chhiar

Covid 19 thawh hnihna in India ram a nuai mék a, Mizoram pawh nikum kum táwp lama kan pun hluai hnuah hri kâi thar chu hmuh chhoh zeuh zeuh ni mahse, vantlâng nunphung ti buai khawp em em chu a ni lo. Mahse, hei tunah kan hri pui chuan min rawn rûn leh ta a, min runluih emaw tih tur khawpin a thawk hmasa  ai khan a na ta daih mai lehnghal a. Ka diary-a ka lo chhinchhiah ve dan chuan, covid 19 hri pui lên tan tirh atanga vawiin thleng hian Mizoram chhung leh pâwna kan Mizo pui, kan unau te mi 30 zetin nunna an lo chân dér tawh mai a. He hri pui zet hi zawng a rûnthlak a ni e.

Tunah chuan hri pui thawh hnihna avangin in chhungah kan awm tam leh ta a, mi tam záwk chuan 'hun àwl' kan ngah leh ta hle in a lang. He hun tháwl, mahni in luma hun kan hman tam lai hi eng tin nge kan hman ral hlawm le aw tih hi ka rilruah a awm vang vang thin.

Nikum inkharkhip tak tak lai kha lehkhabu/lehkha chhiar leh ziahna atan ka hmang a (ka hmang tha bik e ka tihna erawh a ni lo!), thil inchhîrawm loh tak a niin ka hria!

Mizo te, a bikin, thalai, kum naupang lam te hian lehkhabu chhiar kan peih ta lo hle hian ka hre thin a, chanchinbu bih eih lova kumtluan mai mai pawh hi kan tam ta in ka hria! Mizo chauh pawh kan ni bik lo, hnam changkang te ah pawh hian a ni ve tho mai. Technology lama hmasawnna hian tun hmaa lehkhabu chhiarna atana kan hun hman thin kha a rawn luahlan zo ta a ni ber a, hriatna leh thiamna thûk zawk neihna atana thil tangkai tak a nih tehlul nen, a hlimawmna hian min hîp na zawk lo thei bawk si lova. Helai, a hlimawmna leh a chhawrnahawmna inbùk táwka hman dan, a sap tawng takin, a balance strike dan thiam hi thil har tak ni pawhin a lang.

A thui lutuk hma in ka sawi tumah lut vat ang! Lehkhabu chhiar thatna leh hláwkthlákna hi kan hriat tawh vek mah nise, i han inchah nawn leh hrim hrim teh ang:

1. Eng chungchang pawh nise, a bi-u bu meuha han khâwr pum tur hi chuan hun, thâ leh ngaihtuahna hi a hek em em mai a. Internetah chuan kan duh lai tak second rei lo tê a kan hmuh zung zung theih laiin, lehkhabu erawh chu a phék tin, tlar tin uluk taka chhiar fê a, kan bel hnuah chiah kan duh tak thu awmna lai kan hre chauh thin a. Chu kan thil duh hriat tuma kan zawnna lamah chuan hriat kan tum lem loh, thu tha tak tak kan hriat belh phah ta teuh thin a, kan lo fin phah ta sawt zel a ni! Internet khawvel atanga a duh dap kháwm thin chuan awlsam taka a duh lai tak a hmuh zung zung theih miau avangin, chu thu ziah a nih chhan leh ziah a nih hun lai dinhmun (context) te, a nghawng chhuaktu (cause) leh a hnu leh lama nghawng a neih dan (effect) lam chu a chhiar zau peih tawh thin lova. Chu vangin, thil hre zul mahse, a hriatna chu a zau thei a, mahse a thûk thei tlat thin lo.

2. Bible in 'Lalpa țih hi finna bul a ni' a ti a, a dawt leha finna bul chu lehkhabu hi a ni chiang khawpin ka hria! Tu lehkhabu ziah ka chhiar bera mi nge ka hre ta chiah lo (ka phuahchawp vang a ni lo a nia!), finna chu lehkhabu chhung thu tam tak kan chhiar hnu a, tlem tê tè a hriatna lo inchhêk kháwl,kan rilru-a châm hlen ta hi a ni tiin a ziak a, a dik hle in ka hria. Mi thiam leh mi fing kan tih te hian an thil chhiar zawng zawng kha a thu mal tin an vawng thlip thlep bik lo, an chhiar tamna atanga hriatna inchhêk kháwl kha a lo tam tham ták em avangin an hre tam a, an hre thûk a, mi fing leh mi thiam an lo ni mai! Han ngaihtuah vang vang mah la, mi fing lehkhabu chhiar tlêm hi an vâng viau ang!

3. Lehkhabu chhiar hi mi tam tak chuan hun âwl hnawh khahna tur chauh emaw te kan ti a, hna-a neih chi zàwk a ni.Mi fing leh ziaktu ropui te nen hmai chhana uluk taka kan inkawm theihna chu an thu ziah uluk taka kan chhiar atang hian a ni. Chutianga mi fing leh mi thiam te thu ziah uluk taka lo chhiar a, lo ngaihtuah zuitu te chuan alawm ngaihtuahna thar nei a, thil thar hmu chhuak fo thin. Tu mihring mah hian awm mai mai chungin thil thar an ngaihtuah chhuak ngawt ngai lo! Karl Marx-a phei kha chuan a dam hun chhung hmun hmun thum a then a hmun hnih kha libraryah lehkhabu chhiarna atan a hmang an ti!

4. Lehkhabu hi tha leh hlu ka tih em emna chhan chu a hlui ve thei lo hi a ni. Incheina te, motor te, mobile phone leh thil dang te hi chu a thar a lo chhuak a, an hlui zung zung mai a. Lehkhabu erawh chu eng anga rei pawh kawlin, han chhiar nawn leh mah ila, a chhung thu hlutna hi a ngai reng mai a, kan hun tawn mil zel hian a hlutna hi a thar a thar mai a ni!

A táwp berah chuan, thiamna sáng zelah a bi-u bu ni lo va lehkhabu chhiar theih leh chhiar theihna, e-book, kindle reader etc te a lo chhuak a, kut phah tiat lekah lehkhabu sîng têl chhiar tur a inchhawp theih ta. Hetiang chi-a kan a nih pawhin thil tha lutuk a ni. Mahse, kei chu amah fam Pu Mafaa'n a bi-u bu ngei, kut zungchala chil hnawma kêu ngeia chhiar loh chu darthlalang chhana nula fawh ang vel a ni a tih kha ka pawm zàwng tak mai a ni a, a bi-u bu kêu ngei a chhiar hi ka lungsîkna ber a la ni fan zel e.

Eng pawh nise, he hri pui hi kan tan malsawmna a nih theihna hi a vâng si a, lehkhabu chhiarin mahni tàn theuh malsawmnaah i lo chan tir ang u hmiang? Chhiar tlém hnam an fing ngai si lo! Hnam máwl te lah an ropui ngai bawk si lo!