Hlauhna

Australian tlâng láwn mi, kum 34 leka upa ni chunga kum 2016 a Mount Everest tlâng chhip a làwn thlen hma lawka boral ta, Dr. Marisa Strydom khan a pasal nen Mt. Everest tlâng chhip láwn chhuah tuma an beih dâwn khan, "Hlawhtlin loh (PS: Hlawhchham tih tawngkam ai hian hman ka duh zawk thin!) hi chu kawng khat a ni a, beidawn erawh chu thil dang daih a ni,' tiin a sawi.

Mi tam takin kan nih tur ang, kan tum ang kan thlen loh fo na chhan chu kan beidawn san thin váng hi a ni duh khawp mai. Mi beidawng te hi alawm hlawhchham thin chu! Bei dawng duh lova an hlawhtlin rih lohna haider a, bei tlauh tlauh te bawk hi a ni a táwpa hlawhtlinna tláng chhîpa ding leh nge nge thin te chu. Mahse, eng vangin nge kan beidawn thin si? A chhânna awlsam tak pakhat chu kan 'hlauhna' hi a ni tiin kan sawi thei ang.

Chu tih rualin, heta hlauhna kan tih hi chu a sap tawnga 'fear' kan tih hi a ni a, kan hmul thi ti ding sung sung leh a tiha kan tih hleihtheih miah loh, innawr luih chi miah loh hlauhna, 'phobia' kan tih ang chu a ni lo.

He hlauhna (fear) kan tih hi psychologists te chuan chi hnih- hlauh áwm chi (normal fear) leh hlauhna siam chawp (abnormal fear) tiin an then a. A chi khatna zawk chu motor kawnga kan kal laia motorin min sut palh kan hlauhna ang chi te, savawm leh sakei kan hlauhna ang chi, hlauh ngei tur chi leh hlauh áwm tak kan hlauh te hi a ni a. A chi hnihna erawh hi chu mihringin kan kan suangtuahna leh ngaihtuahna hmanga kan din chawp hlauhna hi a ni. Hemi sawifiahna tha ber ni a ka hriat chu French psychologist, Emil Couea'n Law of Reverse Effect tia a phuah hian a sawifiah berin ka hria. Coue chuan mihring hian kan duhna (desire) leh suangtuahna (imagination) a intawksír chiah hian mihring hi kan suangtuahna leh ngaihtuahna zawk hian min hneh zawk thin a ti. Entirna atan, ka taksa tan eng emaw nghei a tha tih ka hria a, nghei ngei pawh ka duh a. Mahse, han nghei tak tak dawn chuan thei lo tura inngaihna, a tel lova awm theih lo tlata inhriatna, talbuai hlauhna avanga ka nghei ngam lohna hi Law of Reverse Effect chu a ni.

Mak ve deuh mai chu mihring tam zawkin kan hlawhchhampui thin hi hlauhna chi khatna zàwk ni lo, a pahnihna, abnormal fear hi a ni tlat nia. Hlawhchham hlauhna, mi ten min ngaihdan leh hmuh dan a danglam phah hlauhna, tum ang thlen/nih zawh loh hlauhna...a táwi zâwngin, kan rilrua hlauhna kan inchher chawp leh ngaihtuah chhuah chawp hi kan nih tur ang min nih phâk tir lo tu leh kan thlen tur ang min thlen tir zo lotu a ni fo mai! A nihna takah chuan, chutiang hlauhna chu keimahni atanga lo chhuak, kan ngaihtuahna rilru atanga kan chher chawp a ni a. Chu ti ang avanga kan hlauhna in min hneh a, kan nih tur leh tum ang pawh kan nih leh thlen phâk loh chuan kan rilru kan hneh lo tihna a ni a, mahni leh mahni kan inhneh lo tihna a lo ni reng mai. Chu mi awmzia chu, mi tam tak kan hlawhchham thinna chhan chu eng dang ni lovin, keimahni leh kan ngaihtuahna kan hlauh va, kan hneh ngam loh avang a lo ni lek tihna a nih chu!

Chu vang tak chuan alawm mihring hi kan thil thlir dan leh rilru put hmang a pawimawh em emna chu! Philosopher ropui, Ralph Waldo Emersona kam chhuak angin, nilenga mihringin ni anga kan inhriatna te, hlen zo lo tura kan inngaihna te...a táwi záwngin, ni a kan inhriatna, kan inngaihtuahna leh inngaihna ang ang hi mimal tin te kan nihna dik tak chu a lo ni thin tihna a nih chu.

Kan suangtuah leh chher chawp hlauhna avanga kan thlen phâk reng kan thlen theih loh a awm em? Mi chanpual tura kan ngaih tlat avanga mi chanpual ni ta, kan chanpual ni ve thei reng si kan chân tâk a awm em? Kan rilru kan tih buai tir leh ngaihtuahnaa kan khung duh tlat loh chuan thil tha lo engmah(huatna, erna, itsikna, thîkna, rilru natna,thinrimna etc)hian kan nun hi kawng khat mahin a nghawng pha lo tih te thleng hian kan ngaihtuah tawh ngai em?!

Lo ngaihtuah ve vang vang chhin teh!