Valentine’s Day…I hrechiang em?


Valentine’s Day hi thalai, a bik takin thangtharte zingah phei chuan hrelo an awm tawh lo mai ni lovin hunpui ang deuhthaw-a an ngaih pawimawh leh an nuna bet tlat a lo ni ta reng mai.Changkanna leh hmasawnna man chak em em Mizo thalaite pawh kan bang chuang lo.
            Valentine’s Day hi ‘Hmangaihna Ni’, thalaiten an ngaihzawngte leh nupa pawhin an hmangaihte hnena an hmangaihna, thilpek leh thitih hmangtea an lantirna ni a ni tih chu sawi tam a ngai lo.Bible chuan ‘Pathian chu hmangaihna a ni(I Joh 4:8,16) tih min hrilh a.Chuti anih chuan anih leh kan Pathian hian keini Kristian thalaite hi he ni lawm hi min phalsak tihna a ni ang em? Amah ringtute hi he ni lawma thilpek leh card inpek tawn hi kan Pathian hian Bible-ah a khap thu a chuang em ni? Engpawhnise, thutlukna lo la siam mai suh.Valentine’s Day tobul, he ni/Kut in a kentelte leh Bible atangtea thlirin kan sawi chho ang a, i chhiar zawh hunah ngaihdan chu i siam chauh dawn nia.
              
VALENTINE’S DAY LO CHHUAH DAN :
                        Valentine tih thumal hi Latin tawng Valentinus tih atanga lak a ni a. Valens tih chu chak,thiltithei leh ropui tihna a ni a,chutiang mite chu Valentine tia koh an ni thin.Bible-ah pawh hetiang anga mi chak leh sa kap thei,Valentine tih hming han puttir theih pawh kan lo nei ve reng mai;a hming chu Nimroda a ni(Gen 10:8-9). Chuti chu Valentine’s Day leh Kristiante thurin Bible pawh a lo inzawm reng tihna em ni ni ta le? Sawi zel phawt ang aw…..
            Valentine’s Day tobul leh  lo chhuahdan hi chiang taka ziaka dah leh chhuichhuah let tur a awm chiah lova. Mahse pawmdan  tlanglawn ber erawh chu hei hi a ni. Valentine’s Day hi hmasang Rom hunlai atanga hman leh neih tan nia ngaih a ni a.Hmasang Rom mite ni chhiar danah February 14 hi an Pathiannu Juno, Rom Pathiante Lalnu ber anga an ngaih, an zah entirna atana an ni serh a ni a.A tuk chiah,Feb.15 ah kut ‘Feast of Lupercalia’ an tih chu an nei thin a ni. Lupus hi Latin tawnga ‘chinghnia’ tihna a ni. Lupercus  hi Rom ho Pathian, nupui pasal zawnna leh chi thlah kawnga an Pathian biak leh an thlaite venghimtu anga an ngaih a ni.(Note:Hmasang Rom mite hian Pathian chi hrang tam tak, Indona Pathian,thlai pathian, ni pathian leh a dang dang an nei.Pathian pakhat chauh an be lo). He Lupercalia kut hun chhung hian mipa leh hmeichhe naupangte chu dahhran an ni thin a.Hmeichhe hming zawng zawng  chu lehkhathemah ziakin bur chhungah an dah a.Tichuan mipate chuan lehkha chu an pawt ta a, an pawhfuh zelte chu chumi kut chhunga an kawppui turte an ni.An kawppui turte an tihfel hnu chuan chung tleirawl/rawltharte chu an inzui ta thin a.Thenkhat phei chu inngaizawnga chesual zui ta leh innei zui ta te pawh an awm fo thin a ni.
            Emperor Claudius II Rom lal a lo nih khan sipaia tang tur tlangval/mipa a duh ang a hmu thin lova.Claudius II hi a nunrawn avanga Claudius nunrawnga(Claudius the cruel) tia hriat leh koh a ni ve hrim hrim bawk.Emperor Claudius-a chuan sipai tur a hmuh that theihloh chhan chu a ramchhunga mipaten an nupuite leh an ngaihzawngte an kalsan hreh vangah a ngai tlat mai ni a.Chuvang chuan chutih lai huna inneih leh inhual chu a khap ta bur mai a. Chu thupek khauh tak mai chu Rom lalram pumpuiah tihluihnaa tihhlawhtlin a ni chho ta a.Mahse Valentine-a, Rome-a puithiam pakhat chuan a rukte-in nupa tuak a lo inneihtir thin a.Vanduaithlak takin a thiltih chu hriatchhuah a ni ta hlauh mai.Valentine-a chu Emperor Claudius-a chuan manin nasa taka sawisak a nih hnuah February 14, A.D.270 bawr vel khan a lu tansak a ni ta ni.(Note:Catholic Kohhran chanchin ziahnaah chuan Valentine tih hming pu hi mi pathum an awm a.Pakhat chu a chunga kan sawi tak khi a ni a, pakhat dang leh chu Terni khuaa Bishop a ni thung a.A pathumna chu a chanchin chhui tur a tam vak lova, Africa ramah tihhlum a ni tih erawh hriat a ni.A tu ber hi nge Valentine’s Day lo chhuah chhan tih hi vawiin thlengin a dik ber hriatchhuah a la ni lo.Mahse thil mak deuh mai chu, heng mi pathum, Valentine tih hming pu vekte hi February 14(Vawiina Valentine’s Day-a kan hman tak) ah vek tihhlum an ni zuk nia!) Tuna kan kum chhiar dana kan thla hmanlai mek February pawh hi a hmaa kan sawi tak Feast of Lupercalia an hman laia an ran thilhlan vun, Februa  an tih, hmeichhiaten chi thatna nia an ngaiha an taksa an invuaktir thin atanga lo piangchhuak a ni.A history dang zel chu sawithui lo mai ang.
       Tichuan hun a lo kal zel a, Emperor Claudius II hnuah AD 325ah chuan Emperor Constantine-a lo lalin Kristian sakhua a rawn lian chho ta a. AD 494 ah Pope Gelasius chuan an kut hman thin Juno Februata chu Nula thianghlim Mari tihthianghlimna kut(Feast of the purification of the virgin Mary) tiin a rawn thlak ta a.Heta tang hian a hmaa ringlote kuta an hman thin chu Kristian sakhua nen kaihkawp a lo ni chho tan ta a ni. AD 325a Emperor Constantine-a, Kristian tha tak mai lo lal chuan Kristian sakhua chu Rom lalram sakhua(Official national religion)ah a rawn puang a.Chutia Kristian sakhua a lo darh takah chuan Kohhran hruaitute chuan tun hmaa Rom miten kut an lo hman thin hrang hrangte chu Catholic thurin nen a inkalh a ni tiin tihtawp an rel a.Chung zingah chuan Lupercalia kut pawh hi tihtawp an duh langsarte zinga ami a ni.Mahse hmasang ata tawha an kut lo hman thin leh an hlut em em, chutia tihtawp a ni mai tur chu Rom mipuite chuan an duh ta lova. Chuvang chuan Pope Gelasius-a chuan Lupercalia  kut ni chu February 15 atanga a hma ni chiah, Feb.14 ah sawnin a kut hmingah St.Valentine’s Day a vuah ta a. A hmaa kan sawi tak, puithiam Valentine-a, AD 270 lai bawr vela Emperor Claudius-a thupek a zawmloh avanga an tihhlum tak leh mithianghlim(Saint)a an puanzui tak hming chawia an sak a ni a. Tichuan February 14 chu vawiin thlengin St.Valentine-a, puithiam, a ruktea nula leh tlangval inhmangaihte, an inhmangaihna chawinung zel tura nupaa lo insuihtir thintu leh a nunna hial chan phahtu hriatreng nan Valentine’s Day, ‘Hmangaihna Ni’ tia hman thin a lo ni ta a ni.
            A nihna takah chuan Valentine’s Day hi Lupercalia kut, hmasang Rom ringlo mite kut atanga lo piangchhuak chho ta zel a ni a.Sawi tak angin Lupercalia kut atanga inkawp chho naupang te te te hmeichhiat-mipatna suala an tlukluh nasat em emna hringchhuaktu chu he kut hi a ni.Rom mipuite pawisawi an hlauh avanga he Lupercalia kut hi St.Valentine’s Day  tia an thlak tak a ni a. Chu Valentine’s Day ah chuan tunhma Lupercalia kuta mipaten hmeichhe hming an kawppui atana an pawhtir thin aiah Catholic Kohhranin mithianghlima a puante hming a hmei apa-in an pawhtir ta thung a. Chung an mithianghlim pawhfuhte nungchang leh nunzia ang chuan nun an tum tur a ni tiin Rom mipuite pawisawi an hlauh avangin ringlo mite Pathian kut chu Kristian sakhaw chhunga an lakluh theih nan an herrem ta a.Hei tak hi Pathianin a duhloh berte zing ami a ni thung si.Tichuan, Valentine’s Day chu khel lovin kumtin, vawiin thlenga hman thin a lo ni ta a ni.
            Bible leh Valentine’s Day:
                        Lupercalia,  Rom hoten an Pathian pakhata an biak hi Greek ho chuan ‘Pan’ Pathian(Eng Pathian) tiin an be ve thung a. Bibleah pawh Baal(Ni Pathian),Lupercalia tlukpui chiah hi Phoiniki miten an be ve tho a ni. Chu chu engpawh lo ni ta se, engtinnge thinlung(heart) leh Valentine’s Day hi a inzawm le?
            Baal’ tih hi ‘Lalpa, hotu’ tihna a ni a.Kan Bibleah hian ringlo mi, Jentailte Pathian anih thu vawi duailo kan hmu a ni. Pathian chuan a mite chu Baal be lo tur leh chawimawi lo turin a chah a.Hmanlai Babulon mite tawng Chaldean-a ‘Bal’ tih chu ‘Baal’ tih nen thuhmun a ni a,Bal awmzia chu heart(thinlung) tihna a ni. Tin, Valentine’s Day card/valentine-a a lem kan hmuh fo Cupid(naute vantirhkoh thal keng hi) Latin tawng cupere tih atanga lak niin ‘to desire(tichak tu) tihna a ni. A tawi zawngin sawi ta ila, Greek ho hmasang thawnthuah chuan cupid hian a thal hmuhtheihloh hmangin a duh duh, mipa leh hmeichhia a kap thin a.A kahte chu an inthlahlelin an inngai ngawih ngawih ta thin a ni.Mizoten ‘Zawlaidi’ kan tih ang hi a nih ber chu! Mahse cupid hian nula leh tlangval inngaihzawntir leh inhmangaihtir ringawt chu a tum ber a ni lova.A tum ber zawk chu chu a zawlaidi thal hmanga a kahte an inngaih leh inthlakhlelh luat avanga harsatna tawkte hmuh a, an hrehawm tuarlai nuihsawh chu a ni an ti teh tlat anih chu! Mahse chu pawh chu nise, engvang ngawt chuan nge chutiang thawnthu tih mai mai chu kan lo lak thutak viau ang a, kan rinna nena kan sawizawm talh kher ang?
            Kan Bibleah hian Pathianian a mite ringlo mite nunzia leh hnam dan entawn leh zawm lo tura a chahna kan hmu(Jer 10:2-3,Matt 15:9). Bible-ah hian Pathian chuan heathen (thingbul, lungbul bia, sakhaw mumal neilo)  a tihte chu a thilsiam heng-ni, thla, arsi,thing,ran,milim leh a dang betute hi an ni. Kristiante/ringtute chuan chung ringlo mite kut leh hnam/nunzia te chu entawna ching ve lo turin min chah a ni.Israel fate hnena a thuchahah te hian a chiang awm e.(Lev 18:3,24-29,30).
            Pathian chuan Israel fate chu Aigupta bawiha an tanna hrehawm tak ata leh Pharoaha kut ata chhanchhuakin, an tan thilmak tam tak tiin Kanaan ram a hruai thleng a.Mahse Israel fate chuan chung an tana a thiltih ropui takte chu theihnghilhin Aigupta sabel an ngai leh thin, chung an thiltihte avang chuan Pathian thinurna an tawngbaw leh thin a ni(Sam 106:7,13-14,19-22,24-25,28-29).Pathianin a mi Israelte hnamdang/Jentail ringlo mite thiltih ang ti ve lo tura a chahna leh Israel faten an zawmlohva an chunga hremna a lekdan te thlengin sawi vek sen a ni lo.(Deut 7:1-3,5,16, Sam 106:34-39,40-46,Jer 3:6-11, II Lalte 17,24,25, Exo 31:12-18). Heng Bible bung leh changah te hian Israel faten ringlo mite thiltih ang-an hnam nunziate, an  kut leh Pathiante an biak leh an tih ang an tih thin avanga Pathian hremna kan hmu a.Hei hian ringlo mite nena inkaihhnawih Pathianin a remti lo tih a tichiang awm e.
            Anih leh chung ringlo mite thiltih leh nun/hnamziate Pathianin entawna tih ve a phalloh chuan Kristian thurin mil tura herrema hman ve chu kan Pathian hian a remti thei em? A chhanna chu Lev 18ah te, Jer 32:33-35ah te kan hmu.
            Mahse vawiinah chuan tu nu leh pa mahin an fate halral thilhlan atan an hlan tawh si lova? Thalaite lahin milim biain an inthawi bawk hek lova.A eng chu nge a pawina vak awm le?
            Tunlai nu leh pa tam takte hian an fate nupui/pasal tur hi an khelhpui nasa ta hle mai.Kum tling mang lova nula/tlangval puitling ang hrima ngaihzawng nghet tak taka an neihte pawh venpui leh thu thaa fuih ahnekin fiamthua chhaih/fiam mai maiahte an tlak ta fo mai.Nula/tlangval leh rawlthar/tleirawlte lahin ngaihzawng nei mumallo chu kan hmu mi anglo thawthang ta ringawt mai zuk nia!Chu tak chu a ni.He Valentine’s Day leh a behbawm boruak hian naupang leh tleirawl/rawlthar rilru thianghlim tak takte chu ‘hmangaihna’, Pathianin puitling tawhte nu leh pa-a an insiamna atana a thilpek a hun hmain a hmelhriattir a, kum phu lova lerh leh zei tleirawl leh rawlthar kum naupang te te kan Mizo thalaite zingah pawh an lo pung ta tual tual mai a ni.Kum leh rilru puitling lo ta na na na chu chu inngaihzaawnna/inhmangaihna khawvelah chuan puitling rilru la pu pha chiah si lo, mahse puitling tih ang chu hmua hrethiam ve vek tho siin an rawn ar-khaw-thim dai ve ta nawk nawk mai a.Nulat-tlangval,ruihtheih thil leh khawvel sual thil hrang hrangah te an rawn tawlhthlu ta fo reng a ni.Hetah hian nu leh pa leh u zawkte pawhin mawh kan phur thui ve viau lo maw? Hei vang hian alawm tunlai khawvelah a hmei a pa-a ‘teen-aged virgin(kum 20 la tlinglo nula/tlangval thianghlim) an van tak em em nachhan chu!A kum telin sex rate(mipat-hmeichhiatna hman khawloh) a sang tual tual bawk.Kawppui nei tam takte lahin an thawmhnaw ai pawhin an kawppuite an thlak zing zawk a! Kan tunlai khawvelah zawng a hmei apa in ‘ka fa hmasa pa, ka fa hnuhnung nu’ kan lo inti ta sup sup mai anih hi. Heng zawng zawng lo intanna chu  tam takah chuan a hun hmaa ngaihzawng,nupui/ pasal inneih avangte, pre-marital sex(nupui/pasala inneih hmaa sex hman khawloh) te a ni duh khawp mai a. Chung mite inhmelhriat tanna leh inkawp tanna te,an inhmuh falna hun tam tak chu he Valentine’s day ngei mai hi a ni tlat mai! A nihna takah chuan Valentine’s Day hi kan Kristian thurin nena inzawmna pakhatmah neilo, hmasang Rom hunlaia ringlo miten an tisa chakna puitlin nan leh tisa thil nena an hman thin Lupercalia kut atanga lo piangchhuak a ni a,Kristian thalaiten kutpui er taka kan lo er hi a tul lemin a lang lo. Gal 5:19-21a tisa thiltih kan hmuhte kha Valentine’s Day lo chhuahna bul Lupercalia kut an hman hunlai khan an kut lawmdante zingah a tel tlat mai zu nia.
            Engpawhnise, he Valentine’s day(Hmangaihna Ni) ah hian kan hmangaihte hnena thilpek/Valentine (Valentine-Valentine’s daya card,sweet etc thilpek hi valentine tiin an sawi thin) kan pe duh anih pawhin a tha e.He ni lo chhuahdan leh a kaihhnawihte kan sawi tawh a, kan lak urhsun dan leh kan ngaih pawimawh dante, kan ringtu nun a chawm leh chawmlohte erawh chu mahni ngaihdan lo ni se, kan thu tlangkawmna atan chuan Phillipi 1:27-28,’In awmdan chu Krista chanchintha nen inmawi phawt rawh se’ tih hi kan hriat reng atan ka han hmang duh a ni.Engnge i ngaihdan chu ni  ta le?!!! 

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Tunlai khawvel leh Kristianna

Career Guidance

Tlawmngaihna leh Tunlai Mizo Nun