Kum tharah hian


Kum tharah hian

           Pathian hruainain kum hlui chang mai tur, kan kum hman lai mek 2013 chu kan lo thlahliam leh dawn ta reng mai. Kum thar kan chuankaina tur pawh ni tlemte chauhvin a dang leh ta. Ni 365 chhunga kan thiltih- a chhia emaw, a tha emaw, a dik emaw, diklo emaw pawh nise, rorelna ni-a Lal hmaa dinpui tura pharh leh turin a ngai ngaiin kan zialfel leh dawn ta a ni. Kum a lo thar hian mi tam takte chuan kumthar atana hmasawn zawnga intiamna (Constructive Pledge) hi kan nei kumtin deuh ziah a(Kan intiamna kan hlenchhuah leh hlenchhuah loh chu thudang nise!!!), pawl, Kohran leh mimal ang pawhin hmathar lakna tur leh hmasawnna tur engemawzat kan intuk chho leh ngei ang a, Information technology lama an thluakbur te pawhin company hrang hrang kaltlangin hmanrua (gadget), a hma zawng aia changtlung leh changkang an rawn hmuchhuak thar leh sup sup dawn a ni.
            Chutiang chuan kan chenna khawvel chu kum 2014 ah chuan 2013 ai chuan a lo changkang leh tawh ang a, thil tha tam tak kum tharin a rawn herchhuahpui tur zingah chuan thei hmin tha tak tak kara a hel leh a tawih, eitlak lohte lo tel ve thin ang hian thil tha lo leh sual chi hrang hrang, khawtlang, Kohhran leh chhungkua tiluhai map thei khawpte pawh a rawn chhuak leh ngei dawn a ni. Sap thufingin ‘Tihdam ai chuan inven a tha’ a lo ti mathlawn lovin Kohhran, khawtlang, chhungtin leh mimal te pawh khawvel changkanna ruala ke pen chung zela a thalo lakah erawh inveng thei tura kan inrin reng a tul hle mai.
            Hmanni lawkah Aizawl-a hospital pakhata damlo ka awmpuinaah kan lehkhazirpui thin thian thenkhatte nen kan inhmu a. Chuta kan titinaah chuan tunlai kan Zoram thalaite khawvel chungchang kan sawi lang a. Kan thian thenkhat, High School leh Higer Secondary School-a thawkte chuan tunlaia tleirawl leh rawlthar, a bikin kum 15-20 inkar, high school leh higher secondary school zirlaite zinga ruihhlo, a bikin damdawi ti an tam tawhzia an sawi a. Aizawla hetiang school hrang hranga zirlaite zingah hian an nu leh pate leh chhungten tha ena an en, mahse a ruka damdawi ti nasa takte, chhungten ngaihtha taka hostela an dah, a thente phei chu an nu leh pate bul ngeia awmte pawh, a ruka call girl, duh duh huna sex hmanpui atana koh theiha inzuar an tamzia te an sawi a. Pakhat phei chuan tleirawl, hetiang kum rual zingah leh high school leh higher secondary school zirlai za-a sawmsarihte hi chu damdawi khawih thin an ni ti hialin a sawi! Tunlaiah chuan a hmei apa in tleirawlte hian zu in te chu zing thingpui in tlukah pawh an ngai tawh pawhin a lang lo! Zu hnathawh dan, ruih nawm dan, a sehhmehah enge tui….zawt chhin mah rawh u. Puitling zu in ai hian an hre daih zawk a, hmeichhe zingah pawh in thei fe fe, an zu/grape wine/zawlaidi in thin zak map lova titi na a sawi ham ham pawh an kat nawk tawh mai a nih hi!
            Heti hian ka ngaihtuah ta a. Mithiamte chuan thalaiteah beiseina sang tak nei chungin the youths of today are the futures of tomorrow (Vawiina thalaite hi nakina kan innghahna la ni turte an ni) tiin chhuang takin an sawi thin a. Kan Zoramah hian he thu hi a dik ve ngut ang emaw chu? Heti taka thalai puitling tawhte chu sawi loh, tleirawl leh rawlthar, nulat-tlangval hre tan ek ek leh, a thente phei chu inchhunga naupang chhe awma la awm, mahse an pawnlam nungchang erawh ‘puitling’ hle si te zinga ruihhlovin bu a khuar a, ngawlvei kan pun zel chuan kan ram hian hmabak(future) hi kan nei ve eng em aw ka ti a ni. Nakin lawkah chuan heng damdawi tih ching te hi nu leh pa-a la rawn insiam turte an ni a. An thiltihte hi an sim a nih si loh chuan kan duh emaw, duh lo emaw, tun chhuan (generation) hi an liam hunah heng tleirawl leh thalai la rawn puitling zel te kutah hian mathei lovin kan ram leh khawtlang hruaina, chhungkaw inenkawlna mai pawh ni lo, Kohhran rorelna thleng hian an kutah a la tlulut ngei ngei dawn. Tuna tih nachang la hre ve lo naupang leh tleirawlte leh a tih ching ngei ngeite pawh hi anmahni siamthat tuma beihpui kan thlak a nih ngawt loh chuan vawiina puitling, nu leh pa te u, mual in liam hunah hian in chhungkua chu ruihhlovin a tihbuai chhungkuaah te a chang ang a, khawtlang leh ram hruaitu te zingah dikna tlachham satliah pawh ni lo, sual huatna nei reng reng lo te an kat nuk ang a, Kohhran leh Pathian zahna a tlahniam telh telh ang a, khawtlang inkaihhruainain awmzia a nei tlem telh telh bawk ang a. Chutih hunah chuan in thatlaia in din leh vawn nun, khawtlang inrelbawlna fel takte ,chhungkaw inkaihhruaina tha takte leh Kohrran bang rinawm takte hi khawthlang ramten vawiina an tawn mek ang khuan engmah zahpah leh pawisak neih lohna, engkim- a chhia a tha leh a dik a dawk pawh thlu lo leh mawngkawhurte takngial pawh ngampa taka an tawng ngam tawhna, Biakin hial pawh a ramna, ualau taka eng sual mah tih pawisaklohna leh dikna leh felna ten an tinsan tawh hnu Western liberal society ang khuan kan ram leh khawtlang chu a lo danglam ve tawh dawn a ni. Chu aia pawi ber zawk chu A thu phelh tawh ngai lova’n Ama chenna atan liau liaua a siam Zion Khawpui (Kohhran) chhungah ngei ngei pawh heng tleirawl, nakina la puitling mai tur, thinlung leh pawnlam pawha dikna leh felna pawisa tawhlo ten Kohhran rorelna dawhkan an kil tur hi a ni! Chuvangin, a hum theih theih kan hum a, kan chhuah tawhte pawh umzui tang tang hi vawiina Kohhran leh thalaite tihtur hi  ni dawn lawm ni?
            Tin, MSACS lamain tunhnaia zirchianna an neihah chuan Mizoramah hian HIV/AIDS kaina awlsam leh hlauhawma an ngaih thin, High Risk Group tia an vuahte chu tunhma deuh kha chuan KS te leh damdawi tih chingte an ni thin. Mahse tunah chuan heng mite hi ni tawh lovin high risk group te chu mi pangngai, khawtlang leh Kohhran pawhin sawiselna tur pawh an hriat em em loh, ruihhlo ngawl pawh vei lote zingah hian a ni ta tlat mai! Kohhran thalai hruaitu leh active member zingah pawh HIV hrik an hmu ta nawlh nawlh mai a, Khawtlanga pa challang leh Kohhran Upa te zingah meuh pawh AIDS kai an awm ta nawk nawk mai le! Chuti a nih chuan kan chanpual tura kan lo dah ngai loh, heng natna tihbaiawm tak tak AIDS te, Hepatitis te hi kan hriatloh hian kan lo kai ve reng thei tihna a ni. Nu leh pate u, in fanu/fapa, naupang chhe ena in en kha khawlaiah chuan a naupang chhia tawh lo tihte hi in hria em? A nihna takah chuan lamtualah te hian AIDS vei leh vei, Kohhran leh rawngbawlna kawnga active viau si te hi kan lo inpel suau suau reng thei tlat mai! Kohhran memberte hi a mal malin min enfiah ta sela, chanchin barakhaih deuh deuh hi kan hre nawk mai lovang maw? Heng ruihhlo ngai (addict) te leh KS te tan hi chuan invenna leh inenkawlna (therapy) hrang hrang buatsaihsak an niin uluk taka vil an ni a. Mahse keini ho, chutiang vilna leh enkawlna pawh mamawh lo nia inhriate inkaichhawn hlauhawm berna High risk group kan ni tawh tihte hi kan hria em le? Tleirawl zingah rai chiah hlau, mahse hri tha lo leh sex hlau miah lo an tam tawh zawk te an la ti ta deuh deuh lehnghal!! Chutah, a sawitute lah hi mahni ngaihdan sawi satliah mai ni lo, zirchianna uluk taka neite leh damdawi lam thiamte an la ni zui! Hetiang reng reng chuan Zoram hi kum 50 hnuah chuan kan mang/chimit vek lovang tih sawi ngam a har ta tlat mai! Engvangin maw? Kum 1348-1350 khan Europe khawmualpui chu sazu atanga mihringten an kaichhawn natna pakhatin a suat chiam mai a. He natna hi Asia khawmualpui atanga intan nia hriat niin lawnga zin thin ten khawvel hmun dangah natna chu an pu darh ta a. Chu natna avang chuan Europe khawmualpuiah ringawt pawh mi maktaduai 75-200 (za-a sawmruk chuang) an thi puk mai a, khawvel pumpui mihring awmzat pawh maktaduai 450 atangin maktaduai 350-375 inkarah a kiam hawk mai a. Ngaiawh leh turin Europe khawmualpui chuan kum 150 chuang a mamawh a ni. Chu thihna rapthlak tak chu ‘Black Death’ tiin an vuah. A chhan bulpui ber chu a tira natna veite an ngaihthah vangte, a darh zelna tur an ven loh vang leh a tihdamna tur damdawi an hriatloh vang a ni. Vawiin thleng hian AIDS  damdawi hi hmuhchhuah a la ni lova, Hepatitis B hi tihdam ngaihna an la hre lo, an tiziaawm thei lek chauh a la ni. Mizote zingah, a bikin tunlai tleirawl leh thalaite zingah ruihhlo ti an pung zel a, nitinin AIDS vei an hmuchhuah belh reng bawk a. Chubakah ruihhlovin a nghawng chhuah chiaina, beidawnna leh rilru buai nasa lutuk avanga mahni nunna la (Anxiety/depression related suicides) hi tleirawlte zingah a hlaur ta hle mai.  Chuta chhapah a la damte hian chhungkuate dinin fate an nei zel bawk nen, Mizoram mipui, nuai 10 chuang awrhte zingah hian inveng fimkhur lote leh fimkhur takte pawh inkaidarh a awlsam dan tur chu i hisap thiam mai tawh em? Chuvangin, a hunlaia kan inven lohva, tan kan lak loh chuan khawvel chanchina thihna rapthlak ber pawl Black Death an tih maiin hnam pum deuhthaw a suat mang puk puk ang mai hian kum 60-70 a ral leh meuh chuan Kohhran tlukchhiat chu sawi loh, Mizo hi kan mang mai palh ang tih a hlauhawm hle a ni.
            Pathian zarah Mizote chuan kan taksa leh thlarau himna ber hmun ‘Kohhran’ kan nei a. Kan Kohranah ngei pawh hian a te ber atanga a upa ber thlengin kan telve na tur a awm vek mai. A bikin KNP leh Junior TKP hi nu leh pa leh thalai upa zawkte hian thlirliam satliah mai lo leh a tha ti liam satliah mai lo hian thahnemngaihpui ila a va tha dawn em! I fa hi Pathian neia a boral loh pawhin Pathian nei lovin a boral dawn tho tho. Dr.B.R. Ambedkar-a, India danpui duanchhuahna kawnga an thluakbur leh Drafting Committee chairman kamchhuak hian tlang i’n kawm daih teh ang. “Ram danpui chhunga dan leh thu te hi eng anga tha pawh nise, a hmangtute engmah an nih loh miau chuan awmzia a awm lova. Ram danpui hi eng anga famkimlo leh chhia pawh nise, a hmangtu tura te an that miau chuan danpui tangkai ber a ni thei a ni.” Nangmah, I chhungkua, I unaute leh nupui fanaute chatuan damna tura Pathianin Kohhran kaltlanga a buatsaihsak che leh I tel ve ngeina turte hi eng anga tha leh tangkaipui theih pawh nise, I ngaihnepa I tel peih loh miau chuan I tan awmzia a awm ngai dawn lo tihna a ni mai! Kum tharah hian eng rilru nge I fate hmalam hun atan I put dawn le? Ka thalaipui leh naupang, tleirawl leh rawlthar duhawm tak tak te u, kan hmakhua ngaihtuah a hun e!     

Comments

Popular posts from this blog

Tunlai khawvel leh Kristianna

Career Guidance

Tlawmngaihna leh Tunlai Mizo Nun